Το «Μετά την Πρόβα» του Ίνγκμαρ Μπέργκαμ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ραδάμανθυς σε μετάφραση του Χαράλαμπου Μαγουλά. Είναι η απόδοση του ομώνυμου θεατρικού το οποίο παίζεται στο Θέατρο Θησείον από τις 13 Μαρτίου έως τις 4 Απριλίου 2023.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Στον πρόλογο, στην εισαγωγή και στο θεατρικό έργο. Ο πρόλογος και η εισαγωγή είναι του Χαράλαμπου Μαγουλά, του μεταφραστή.
Στην εισαγωγή του «Μετά την Πρόβα» γίνεται μια μεγάλη ανάλυση του έργου. Στην ουσία βλέπουμε την οπτική του σκηνοθέτη αντί του ηθοποιού. Το συγκεκριμένο έργο είναι η επιτομή της έννοιας «Η Τέχνη για την τέχνη» και κατ’ επέκταση «το θέατρο για το θέατρο».
Η «Τέχνη για την τέχνη» είναι ένα σύνθημα του 19ου αιώνα, στο οποίο η φράση αυτή υποδήλωνε πως η αληθινή τέχνη είναι ανεξάρτητη από κάθε ηθική ή πολιτική χροιά. Στο «Μετά την Πρόβα», γίνεται στην ουσία, αναφορά στο «θέατρο μέσα στο θέατρο» δηλαδή εκείνη την μεταβατική σκηνή που εστιάζει στην μυθοπλασία και στην πραγματικότητα.
Η πλοκή
Στην πρώτη σκηνή, ο Χένρικ Βόγκλερ, ένας απαιτητικός και αυστηρός σκηνοθέτης μένει μετά από την πρόβα της παράστασης για να σχεδιάσει. Η Άννα, η πρωταγωνίστρια, με πρόφαση ένα βραχιόλι που έχασε, του πιάνει συζήτηση. Του μιλάει με μίσος για την νεκρή πλέον μητέρα της, η οποία εκτός από αστέρι του θεάτρου, ήταν και ερωμένη του Βόγκλερ. Στην δεύτερη σκηνή, εμφανίζεται το φάντασμα της Ράκελ, της μητέρας της Άννας η οποία τον προσκαλεί στο σπίτι της. Στην τρίτη σκηνή, γυρνάει το πλάνο στην Άννα και στον Χένρικ ο οποίος διηγείται πως θα εξελισσόταν η μεταξύ τους σχέση.
Οι χαρακτήρες
Όλοι οι χαρακτήρες, η Άννα, ο Χένρικ και η Ράκελ είναι εξαιρετικά λαξευμένοι στο έργο «Μετά την Πρόβα». Ο Χένρικ, ο διάσημος, αλλά πλέον καταθλιπτικός σκηνοθέτης ο οποίος υπεραγάπησε το θέατρο, παρόλα αυτά κατέληξε κυνικός, θεωρώ ότι ήταν ο καλύτερος. Ο μονόλογος που έχει σε κάποιες σκηνές με έκαναν να δακρύσω. Η τραγική φιγούρα ήταν η Ρακελ, δηλαδή το φάντασμά της, καθώς τα σημάδια της δόξας και η απώλεια αυτής ήταν εμφανή πάνω της. Νομίζω ίσως ο πιο αδιάφορος χαρακτήρας για εμένα ήταν η Άννα. Το μίσος προς τη μητέρα της ήταν κατανοητό, δεδομένου ότι η μητέρα της ήταν ήδη διάσημη ηθοποιός.
Εντυπώσεις
Όταν ήμουν στο Πανεπιστήμιο, είχα μια καλή φίλη η οποία με εισήγαγε στον κόσμο του Μπέργκμαν. Είχαμε δει την Έβδομη Σφραγίδα και η αλήθεια είναι πως ντρεπόμουν να παραδεχτώ ότι δεν την είχα κατανοήσει πλήρως. Αγαπώ τον κινηματογράφο και το θέατρο. Έχω δει πολλές παραστάσεις και έχω διαβάσει πολλά θεατρικά έργα (Μπρέχτ, Ίψεν, Λόρκα). Γι’ αυτό λοιπόν, ενθουσιάστηκα όταν πήρα στα χέρια μου το «Μετά την Πρόβα».
Η αλήθεια είναι πως οι ηθοποιοί είναι αυτοί που φαίνονται. Οι σκηνοθέτες είναι οι αφανείς ήρωες ενός θεατρικού έργου. Αλλά είναι τόσο πολύτιμοι. Ένας σκηνοθέτης μπορεί να καταστρέψει ένα έργο ή να το εξυψώσει. Και η αλήθεια είναι πως χωρίς την εισαγωγή του Χαράλαμπου Μαγουλά, δεν θα μπορούσα να κατανοήσω πλήρως το κείμενο του «Μετά την Πρόβα». Ίσως είναι η πρώτη φορά που ζηλεύω τους Αθηναίους γιατί μένω στην επαρχία. Γιατί μπορούν να δουν αυτήν την παράσταση που είμαι σίγουρη πως θα είναι εξαιρετική. Γιατί καλός ο γραπτός λόγος αλλά το ζωντανό είναι πάντα καλύτερο. Πάντως, οι εκδόσεις Ραδάμανθυς και ο Χαράλαμπος Μαγουλάς προνόησαν και για εμάς.
Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου
«Έτσι επιδίδονται σ’ ένα παιχνίδι κυριαρχίας: από τη μία πλευρά, ο Βόγκλερ ισχυρίζεται ότι για να δημιουργηθεί η μαγεία στο θέατρο, θα πρέπει ο σκηνοθέτης να χειραγωγήσει τους ηθοποιούς και να αποδομήσει το κείμενο. Η διαρκής αυτοαναφορά του Μπέργκμαν μέσα από τον ρόλο του Βόγκλερ σκιαγραφεί το πρόταγμά του για τη θέση του σκηνοθέτη ως αυτού που πατρονάρει, χειρίζεται, ελέγχει και τελικά διαθέτει την ευχέρεια να αφήσει τον ηθοποιό εκτεθειμένο πάνω στη σκηνή. Από την άλλη πλευρά η Άννα απαντά στις επικρίσεις του σκηνοθέτη με την επίκληση του συναισθήματος: όταν γυρνάει στο σπίτι, κλαίει από απελπισία. Ο Βόγκλερ συνεχίζει το δριμύ gaslighting, υποδεικνύοντάς της ότι πρέπει να σταματήσει να υποκρίνεται στην πραγματική ζωή, διότι αυτό απομειώνει την ζωτικότητα που οφείλει να βγάλει πάνω στην σκηνή, με την διαπίστωση ότι, ΄΄όταν οι ηθοποιοί ανακαλούν εμπειρίες για να μπορέσουν να αποδώσουν τους χαρακτήρες που υποδύονται, τότε το θέατρο μετατρέπεται σ’ ένα πλαίσιο που καθιστά εύκολη την υποκριτική στην προσωπική ζωή. Το ερώτημα για το ποιος χειραγωγεί και ποιος χειραγωγείται ή αν αυτό γίνεται αμφίδρομα μένει επίσης ανοικτό.»
Ο σκηνοθέτης Ίνγκμαρ Μπέργκμαν
Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν ήταν Σουηδός σκηνοθέτης. Εργάστηκε στα σημαντικότερα θέατρα ανεβάζοντας παραστάσεις των Σαίξπηρ, Μπρέχτ, Στρίτμπεργκ, Τσέχοφ αλλά και δικά του. Παράλληλα, έγραψε σενάρια για ταινίες και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες της εποχής μας.
Ο μεταφραστής
Ο Χαράλαμπος Μαγουλάς γεννήθηκε το 1978 στην Αθήνα. Σπούδασε Φιλοσοφία και Κοινωνιολογία στην Αθήνα και επιστήμες της γλώσσας στην Γαλλία. Διδάσκει στη Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Λευκωσίας.
