Το βιβλίο “Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός” του Ζαν-Πολ Σαρτρ αποτελεί μια από τις πιο γνωστές και σημαντικές εισαγωγές στη φιλοσοφία του υπαρξισμού. Ο Σαρτρ, μέσα από αυτό το έργο, επιδιώκει να απαντήσει στις κριτικές που είχε δεχθεί ο υπαρξισμός και να εξηγήσει τις βασικές αρχές αυτού του φιλοσοφικού ρεύματος.
Ο υπαρξισμός, σύμφωνα με τον Σαρτρ, είναι μια φιλοσοφία που τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο του ενδιαφέροντος και της ευθύνης. Ένα από τα κεντρικά θέματα του βιβλίου είναι η ιδέα ότι “η ύπαρξη προηγείται της ουσίας“. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος πρώτα υπάρχει και στη συνέχεια καθορίζει την ουσία του μέσω των επιλογών και των πράξεών του. Ο άνθρωπος δεν έχει μια προκαθορισμένη φύση ή ουσία, αλλά είναι ελεύθερος να δημιουργήσει τον εαυτό του.
Αυτή η φιλοσοφική θέση απορρίπτει κάθε μορφή προκαθορισμού, θρησκευτικό ή μεταφυσικό, που θα μπορούσε να καθορίσει το ανθρώπινο πεπρωμένο. Δεν υπάρχουν εγγενείς αξίες ή σκοποί που να μας καθοδηγούν εξαρχής. Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος, όπως λέει ο Σαρτρ, και αυτή η ελευθερία συνεπάγεται ότι ο καθένας από εμάς είναι υπεύθυνος για τη διαμόρφωση της ζωής του και την ανακάλυψη ή δημιουργία της ουσίας του.
Αυτή η ελευθερία, ωστόσο, συνοδεύεται από μεγάλο βάρος ευθύνης. Καθώς δεν υπάρχει εξωτερική αρχή ή ουσία που να μας καθοδηγεί, ο άνθρωπος καλείται να επιλέξει και να πράξει με πλήρη ευθύνη για τις συνέπειες των επιλογών του. Αυτό μπορεί να προκαλεί άγχος ή αγωνία, αλλά ταυτόχρονα είναι και η πηγή της αυθεντικότητας και της προσωπικής ανάπτυξης.
Ο Σαρτρ επεκτείνει αυτή την ιδέα και κοινωνικά, υποστηρίζοντας ότι οι επιλογές ενός ατόμου έχουν σημασία όχι μόνο για τον ίδιο αλλά και για την ανθρωπότητα συνολικά. Με τις επιλογές μας, δίνουμε παράδειγμα για το τι σημαίνει να είναι κανείς άνθρωπος, και επομένως έχουμε ευθύνη όχι μόνο για τον εαυτό μας αλλά και για τους άλλους.
Αυτή η θεώρηση αναδεικνύει τη δυνατότητα και την πρόκληση της προσωπικής αυτοπραγμάτωσης και ενθαρρύνει τον καθένα μας να ζήσει μια ζωή με νόημα, βασισμένη στις δικές του επιλογές και αξίες.
Ο Σαρτρ υποστηρίζει ότι αυτή η ελευθερία είναι ταυτόχρονα και μια μεγάλη ευθύνη. Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά και για την ανθρωπότητα συνολικά, καθώς οι επιλογές του επηρεάζουν και τους άλλους. Αυτή η άποψη τονίζει την ηθική διάσταση του υπαρξισμού, που συχνά παραβλέπεται από τους επικριτές του.
Έπειτα, ο Σαρτρ πραγματεύεται με λεπτομέρεια την έννοια του αθεϊστικού υπαρξισμού, προσφέροντας μια προκλητική προσέγγιση στην παραδοσιακή θρησκευτική σκέψη. Ο Σαρτρ υποστηρίζει ότι, στην απουσία ενός θεϊκού όντος ή προκαθορισμένου σχεδίου, ο άνθρωπος βρίσκεται σε μια θέση απόλυτης ελευθερίας αλλά και υπέρτατης ευθύνης να καθορίσει το νόημα της ζωής του.
Ο αθεϊστικός υπαρξισμός του Σαρτρ απορρίπτει την ιδέα ότι οι ηθικές αξίες ή οι σκοποί της ζωής είναι δοσμένοι εκ των προτέρων από κάποια ανώτερη δύναμη. Αντίθετα, τονίζει ότι οι άνθρωποι είναι αυτοί που πρέπει να δημιουργήσουν τις δικές τους αξίες και σκοπούς, ζώντας μια ζωή αυθεντική και πλήρη.
Αυτός ο αθεϊσμός δεν είναι μια απλή άρνηση της ύπαρξης του Θεού, αλλά μια βαθύτερη φιλοσοφική θέση που δίνει έμφαση στην αυτονομία του ατόμου. Ο Σαρτρ υποστηρίζει ότι η απουσία ενός θεού δεν σημαίνει απουσία νοήματος, αλλά αντιθέτως μας δίνει την ελευθερία να διαμορφώσουμε το δικό μας νόημα και να αναλάβουμε την ευθύνη για τις επιλογές και τις πράξεις μας.
Η φιλοσοφία του Σαρτρ προσκαλεί τους ανθρώπους να αγκαλιάσουν την ελευθερία τους και να ζήσουν με αυθεντικότητα, μη στηριζόμενοι σε προκαθορισμένες αξίες. Η στάση αυτή μπορεί να είναι τρομακτική, καθώς φέρει το βάρος της ευθύνης για κάθε απόφαση, αλλά είναι επίσης απελευθερωτική, προσφέροντας τη δυνατότητα για μια ζωή με προσωπικό νόημα και σκοπό.
Ένα ακόμα θέμα που μελετάει ο Σαρτρ, είναι η αγωνία. Για τον Σαρτρ, η αγωνία είναι μια φυσική συνέπεια της ανθρώπινης κατάστασης. Είναι το αποτέλεσμα της επίγνωσης ότι οι επιλογές μας δεν επηρεάζουν μόνο τη δική μας ζωή, αλλά και τη ζωή των άλλων, καθώς και το πώς ορίζουμε τι σημαίνει να είμαστε άνθρωποι. Η αγωνία, λοιπόν, δεν είναι κάτι που πρέπει να αποφεύγουμε, αλλά αντίθετα, κάτι που πρέπει να αγκαλιάζουμε ως μέρος της αυθεντικής ύπαρξής μας.
Ο Σαρτρ βλέπει την αγωνία ως μια πύλη προς την αυθεντικότητα. Αντί να παραλύουμε από αυτήν, μας ενθαρρύνει να την αποδεχτούμε και να την χρησιμοποιήσουμε ως κίνητρο για να ζήσουμε συνειδητά και με σκοπό. Η αγωνία μας υπενθυμίζει ότι είμαστε οι αρχιτέκτονες της μοίρας μας και ότι κάθε στιγμή της ζωής μας είναι μια ευκαιρία για να δημιουργήσουμε και να καθορίσουμε τον εαυτό μας.
Συμπεράσματα
Το βιβλίο “Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός” του Ζαν-Πολ Σαρτρ αποτελεί μια ένθερμη υπεράσπιση της υπαρξιστικής φιλοσοφίας, αναδεικνύοντας τη δύναμη και την ομορφιά της ανθρώπινης ελευθερίας. Με λόγο που πάλλεται από ζωντάνια, ο Σαρτρ μας καλεί να αναγνωρίσουμε την απόλυτη ελευθερία που έχουμε να διαμορφώνουμε τη ζωή μας καθώς και την ευθύνη που αυτή συνεπάγεται.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, ο Σαρτρ υφαίνει έναν ιστό σκέψεων που αγκαλιάζει την αυθεντικότητα της ύπαρξης, προτρέποντάς μας να ζήσουμε με αλήθεια και θάρρος, μακριά από τις προκαταλήψεις που επιβάλλει η κοινωνία. Μας προσκαλεί να αποδεχτούμε την αγωνία της ελευθερίας ως μια αναπόφευκτη πτυχή της ανθρώπινης κατάστασης, μια αγωνία που όμως μπορεί να μας οδηγήσει σε έναν πιο αυθεντικό και πλήρη βίο.
Το έργο δεν είναι μόνο μια φιλοσοφική πραγματεία, αλλά και μια ποιητική έκκληση για τη δημιουργία νοήματος μέσα από τις ίδιες μας τις πράξεις. Με κάθε σελίδα, ο Σαρτρ μας παρακινεί να ρίξουμε μια πιο βαθιά ματιά στη σχέση μας με τον κόσμο και τους άλλους, να εξερευνήσουμε την πολυπλοκότητα των διαπροσωπικών σχέσεων και να αναλάβουμε την ευθύνη που απορρέει από την αλληλεπίδρασή μας με την ανθρωπότητα.
Εν τέλει, το βιβλίο “Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός” είναι μια διαχρονική ωδή στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, μια πρόσκληση να αγκαλιάσουμε την ελευθερία μας και να την αξιοποιήσουμε για να χτίσουμε έναν κόσμο που αντανακλά τις πιο βαθιές μας αξίες. Είναι ένα κλασικό έργο που συνεχίζει να εμπνέει και να προκαλεί, ενθαρρύνοντάς μας να ζήσουμε με πάθος και σκοπό.
Θα το βρείτε από τις εκδόσεις ΔΩΜΑ.
