Για δεκαετίες, οι κλασικές πριγκίπισσες της Disney, όπως η Χιονάτη, η Σταχτοπούτα, η Ωραία Κοιμωμένη, η Άριελ και η Μπελ, υπήρξαν αγαπημένα πολιτιστικά σύμβολα και θέματα έντονης κριτικής.
Βέβαια, από ορισμένους απορρίπτονται ως παθητικά και ξεπερασμένα σύμβολα θηλυκότητας, όταν αντιπαραβάλλονται με τις σημερινές πιο ανεξάρτητες και περιπετειώδεις ηρωίδες. Ωστόσο, κάτω από την απλότητά τους κρύβεται ένα διαφορετικό είδος δύναμης. Αυτές οι πριγκίπισσες, αντί να είναι ανίσχυρες, συχνά λειτουργούν ως το συναισθηματικό κέντρο των ιστοριών τους, αποτελώντας καταλύτες που εμπνέουν αλλαγή στους άλλους και διδάσκουν στο κοινό διαρκή μαθήματα για την καλοσύνη, την ανθεκτικότητα και την ελπίδα. Για να κατανοήσουμε την κληρονομιά τους, είναι σημαντικό να δούμε γιατί επικρίνονται μέσα από τα σύγχρονα μάτια και γιατί το αρχέτυπο τους συνεχίζει να αντηχεί από γενιά σε γενιά.
Γιατί δέχονται κριτική οι κλασικές πριγκίπισσες της Disney;
Κάθε μία από τις κλασικές πριγκίπισσες της Disney έχει αντιμετωπίσει κριτική όταν επανεξετάζεται μέσα από σύγχρονα μάτια.
Η Χιονάτη, αν και αγαπημένη ως η πρώτη ηρωίδα της Disney, συχνά θεωρείται η πιο παθητική, που ορίζεται από τον ρόλο της νοικοκυράς και τη διάσωσή της από έναν πρίγκιπα.
Η Σταχτοπούτα, ενώ θαυμάζεται για την υπομονή και την καλοσύνη της, επικρίνεται επειδή υπέμεινε την κακοποίηση χωρίς να λάβει μέτρα για να αλλάξει τις δικές της συνθήκες, βασιζόμενη αντ’ αυτού σε μαγική παρέμβαση και βασιλικό γάμο.
Η ιστορία της Αυγούλας στην Ωραία Κοιμωμένη είναι το πιο ακραίο παράδειγμα παθητικότητας, καθώς περνάει μεγάλο μέρος της ταινίας κοιμισμένη και παίζει μικρό ρόλο στη δική της μοίρα.
Η Άριελ, εν τω μεταξύ, αντιπροσωπεύει ένα δυναμικό πνεύμα που πάει κόντρα στην παράδοση με την περιπετειώδη περιέργειά της, αλλά κυριολεκτικά θυσιάζει τη φωνή της (το πιο καθοριστικό της χαρακτηριστικό) για μια ευκαιρία στον ρομαντισμό, εγείροντας ανησυχίες για το μήνυμα που στέλνει αυτό στο νεανικό κοινό.
Η Μπελ, που παρουσιάζεται ως έξυπνη και βιβλιοφάγος, αρχικά ήταν πιο ανεξάρτητη ηρωίδα, αλλά η αφήγησή της επικεντρώνεται στην αναμόρφωση του Τέρατος μέσω της αγάπης, κάτι που ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ρομαντικοποιεί προβληματικές δυναμικές.
Συνολικά, αυτές οι απεικονίσεις υπογραμμίζουν τους περιορισμούς του πρώιμου καλουπιού πριγκίπισσας της Disney και εξηγούν γιατί οι κριτικοί συχνά τις θεωρούν παράδειγμα ξεπερασμένων έμφυλων ρόλων.
Ποιος είναι τότε ο ήρωας;
Καλώς ή κακώς, οι πρώτες πριγκίπισσες της Disney σπάνια είναι οι άμεσοι ήρωες των δικών τους ιστοριών. Αντίθετα, λειτουργούν ως το συναισθηματικό κέντρο που οδηγεί την ανάπτυξη και το δράμα των γύρω τους.
Στη Χιονάτη και τους Επτά Νάνους, οι νάνοι (κυρίως ο Γκρινιάρης) είναι αυτοί που υφίστανται την πιο ορατή αλλαγή, μαλακώνοντας με την ευγενική παρουσία της Χιονάτης.
Ο αγώνας της Σταχτοπούτας αντικατοπτρίζεται μέσα από τα ποντίκια που αγωνίζονται για την ελευθερία της και τελικά τη βοηθούν να δραπετεύσει, τονίζοντας πώς η καλοσύνη της εμπνέει πίστη και ανάγκη για δράση στους άλλους.
Στην Ωραία Κοιμωμένη, η Αυγούλα περνάει μεγάλο μέρος της ταινίας κοιμισμένη, αφήνοντας τις τρεις νεράιδες να ηγηθούν της μάχης εναντίον της Μαλέφισεντ, δείχνοντας πώς η αθωότητά της γίνεται η αιτία που τις ενώνει και τις παρακινεί.
Ομοίως, η Μικρή Γοργόνα παρουσιάζει την Άριελ ως τολμηρή και περίεργη, αλλά η πιο βαθιά μεταμόρφωση ανήκει στον Βασιλιά Τρίτωνα, ο οποίος μαθαίνει πώς να είναι ένας πιο κατανοητικός πατέρας μέσα από τις επιλογές της.
Η Πεντάμορφη και το Τέρας τοποθετεί την Μπελ στο κέντρο, αλλά το πραγματικό ταξίδι του ήρωα ανήκει στο Τέρας και ακόμη και στους μαγεμένους υπηρέτες του, οι οποίοι όλοι λυτρώνονται μέσω της επιρροής της.
Ενώ αυτές οι πριγκίπισσες δεν είναι συμβατικές ηρωίδες, η δύναμή τους έγκειται στο να καταλύουν την ανάπτυξη των άλλων, διαμορφώνοντας τα συναισθηματικά ταξίδια που τελικά καθορίζουν τις ιστορίες τους.
Σε αντιπαραβολή με τους κακούς
Ακόμα και όταν οι κακοί (η Κακιά Βασίλισσα, η Λαίδη Τρεμέιν, η Μαλέφισεντ, η Ούρσουλα και ο Γκαστόν) κυριαρχούν στην ιστορία ή τραβούν την προσοχή του κοινού, οι πριγκίπισσες παραμένουν το πραγματικό ηθικό κέντρο. Αυτοί οι ανταγωνιστές μπορεί να είναι πιο άμεσα δραματικοί ή διασκεδαστικοί, αλλά η σκληρότητα, ο εγωισμός και η εμμονή τους έρχονται σε σαφή αντίθεση με τις αρετές των πριγκιπισσών. Το κοινό βλέπει τις συνέπειες της απληστίας, της ζήλιας και της υπερηφάνειας μέσα από τις πράξεις των κακών, ενώ η καλοσύνη, η υπομονή, το θάρρος και η ενσυναίσθηση των πριγκιπισσών παρέχουν ένα μοντέλο για το πώς να αντιδρά κανείς στις αντιξοότητες. Με αυτόν τον τρόπο, ακόμη και όταν οι ανταγωνιστές «κλέβουν την παράσταση», οι θεατές εξακολουθούν να μαθαίνουν τα απαραίτητα μαθήματα όπως ποιον να θαυμάσουν, ποιες συμπεριφορές να μιμηθούν και ποιες ενέργειες να αποφύγουν.
Γιατί είναι ακόμα κλασικές;
Οι κλασικές πριγκίπισσες της Disney αξίζουν υπεράσπισης επειδή, αν και συχνά απλοί ως χαρακτήρες, ενσαρκώνουν μια μορφή αφήγησης με διαρκή πολιτιστική και συναισθηματική αξία. Οι ιστορίες τους δίνουν έμφαση σε αρετές όπως η καλοσύνη, η ελπίδα και η ανθεκτικότητα, προσφέροντας στο κοινό παρηγοριά και ηθική διαύγεια που έχει αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου. Διαμόρφωσαν τη φαντασία των παιδιών για γενιές, δημιουργώντας κόσμους όπου η καλοσύνη ανταμείβεται και η σκληρότητα ηττάται, ενώ παράλληλα έθεσαν τις βάσεις για την μετέπειτα ανάπτυξη πιο σύνθετων και ποικίλων ηρωίδων.
Ταυτόχρονα, πρέπει να γίνουν κατανοητές ως προϊόντα των εποχών στις οποίες δημιουργήθηκαν. Κάθε ταινία αντανακλά τις αξίες και τις προσδοκίες της εποχής της, από την αισιοδοξία της δεκαετίας του 1930 και του 1950 έως τις πρώιμες εξερευνήσεις της ανεξαρτησίας και της περιέργειας στα τέλη του εικοστού αιώνα. Αν και οι σύγχρονοι θεατές μπορεί να επικρίνουν την έλλειψη αυτονομίας τους, την υπερβολική έμφαση που δίνουν στον ρομαντισμό ή τα στενά πρότυπα ομορφιάς τους, αυτές οι ταινίες δεν είχαν ποτέ σκοπό να αντανακλούν τα σημερινά ιδανικά αλλά δημιουργήθηκαν για να προσφέρουν ελπίδα και ηθική διαύγεια στο κοινό των γενεών τους. Η διαρκής δημοτικότητά τους καταδεικνύει ότι, ακόμη και με τις αδυναμίες τους, παραμένουν πολιτιστικά ορόσημα και διαχρονικές υπενθυμίσεις της δύναμης της καλοσύνης, της ανθεκτικότητας και της φαντασίας.
