Η καντιανή οπτική για την μουσική
Η ανιδιοτελής ευχαρίστηση και η μουσική στον Καντ, είναι ένα ιδιαίτερο φιλοσοφικό ζήτημα καθώς ο Καντ στην φιλοσοφία του αντιμετωπίζει την τέχνη της μουσικής με έναν τρόπο που δεν έχουμε συνηθίσει. Πιο συγκεκριμένα, η έννοια της ανιδιοτελούς ευχαρίστησης περικλείει όλες τις τέχνες στον Καντ και υποστηρίζει πως η αληθινά αισθητική απόλαυση δεν προέρχεται από συναισθηματικά κίνητρα, αλλά από την αντιμετώπιση ενός αντικειμένου χωρίς χρηστικό συμφέρον. Δεν μας ενδιαφέρει η ύλη καθαυτή, ούτε το συναίσθημα που μας δημιουργεί, αλλά παίρνουμε αισθητική ευχαρίστηση από την ίδια την αρμονία των αισθήσεων και του νου. Για τον Καντ, η μουσική είναι η κατώτερη μορφή τέχνης καθώς την θεωρεί ως την πιο παροδική. Παρόλο που αναγνωρίζει την ικανότητα της μουσικής να «ξυπνήσει» συναισθήματα, πιστεύει ότι η ευχαρίστηση που προσδίδει δεν είναι ανιδιοτελής καθώς δεν προσφέρει κάτι μόνιμο και σταθερό στο νου, αλλά αφού ένας ήχος περάσει, εξαφανίζονται μαζί του και τα συναισθήματα που δημιουργεί.
Σύγχρονες προσεγγίσεις γύρω από την μουσική εμπειρία
Η ανιδιοτελής ευχαρίστηση και η μουσική στον Καντ είναι ένα θέμα που συνεχίζει και απασχολεί φιλοσοφικά πολλούς μελετητές. Αναλυτικότερα, Οι Roger Scruton και ο Paul Guyer, υποστηρίζουν πως η μουσική μπορεί να βιωθεί ανιδιοτελώς εφόσον δεν έχει συναισθηματικά κίνητρα, δηλαδή δεν την ακούμε με σκοπό την πρόκληση συγκίνησης, αλλά για την ίδια τη μορφή, την αρμονία και τη λογική δομή της. Αναλυτικότερα, το υποκείμενο «απορροφάται» από τον ήχο χωρίς κάποιο πρακτικό σκοπό, κάτι που πλησιάζει πολύ στην έννοια της ανιδιοτελούς ευχαρίστησης όπως τη θέτει ο Καντ. Ωστόσο, ο Andrew Bowie διαφωνεί με αυτή την οπτική και ισχυρίζεται ότι η μουσική είναι ένας τρόπος έκφρασης χωρίς έννοιες, δηλαδή εκφράζει όσα δεν μπορούν να ειπωθούν με λέξεις, όμως ο νους μπορεί να τα νιώσει.
Η σχέση μεταξύ φιλοσοφίας και μουσικής
Όπως γίνεται σαφές από τα παραπάνω, η μουσική δεν αποτελεί απλώς μια τέχνη, αλλά κάτι που πλησιάζει σε μεγάλο βαθμό τη φιλοσοφία. Η μουσική δεν είναι μόνο τέχνη του ήχου, αλλά και ένα μέσο που μας οδηγεί στο να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας όπως ακριβώς και η φιλοσοφία. Η τέχνη της μουσικής από τις απαρχές της, βοήθησε τον άνθρωπο να κατανοήσει την φύση, την ζωή και τον ίδιο του τον εαυτό. Έτσι, όπως η φιλοσοφία προσπαθεί να εκφράσει όσα δεν μπορούν να ειπωθούν μέσα από φιλοσοφικές έννοιες, η μουσική κάνει ακριβώς το ίδιο μέσα από ήχους. Θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε και ως την «ηχητική» μορφή της φιλοσοφικής αναζήτησης. Για τον Καντ, η μουσική ήταν υποτιμημένη ως τέχνη λόγω του αισθησιακού και εφήμερου χαρακτήρα της ενώ για τους σύγχρονους μελετητές η μουσική μπορεί να λάβει στοχαστική διάσταση όπως και κάθε άλλη τέχνη. Όταν ακούμε μουσική χωρίς να έχουμε σκοπό την διασκέδαση ή την συγκίνηση, αλλά για την ομορφιά του ίδιου του ήχου ως αυτοσκοπό, η αισθητική ευχαρίστηση μετατρέπεται σε φιλοσοφία. Η μουσική δεν είναι απλώς μια τέχνη, αλλά τρόπος έκφρασης της ελευθερίας του νου και ένας δρόμος προς την έννοια του «ωραίου», την οποία ο Καντ επιχείρησε να ορίσει μέσω της φιλοσοφίας του.
Πηγές
Herman Parret (1998). Kant on Music and the Hierarchy of the Arts. The Journal of Aesthetics and Arts Criticism. ανακτήθηκε από: jstor.org (τελευταία πρόσβαση: 05/10/2025)
Guyer P. (2016). Καντ. Αθήνα. Εκδόσεις Gutenberg.
Scruton R. (1997). The Aesthetics of Music. Oxford University Press. ανακτήθηκε από: drmarcjeanbernard.weebly.com (τελευταία πρόσβαση: 05/10/2025)
Bowie A. (2007). Music, Philosophy and Modernity. Cambridge University Press. ανακτήθηκε από: studyinghighschoolenglish.wordpress.com (τελευταία πρόσβαση: 05/10/2025)
Lectures Bureau (2024). Μουσική εστί και φιλοσοφία. ανακτήθηκε από: lecturesbureau.gr (τελευταία πρόσβαση: 05/10/2025)
