Η αναγωγή του Δημοκρατικού θεσμού στις εμβληματικές φιγούρες του Περικλή και του Κλεισθένη, κατακλύζει εύλογα τον Νεοέλληνα με πηγαία αισθήματα γοήτρου, αλλά και εθνικής υπερηφάνειας. Κατά κοινή παραδοχή, το όραμα προς δίκαια και αμερόληπτη έκφραση της βούλησης των πάντων, με ζωτικούς πυλώνες, την ισηγορία, την ισονομία και τον πλουραλισμό, είναι τουλάχιστον μεγαλόπνοο. Μήπως, όμως η εν τοις πράγμασι εγκαθίδριση ενός πολιτικού καθεστώτος, που εξυπηρετεί αποτελεσματικά και ανυστερόβουλα την λαϊκή συνείδηση είναι ανεδαφική; Ο Kenneth Arrow, φέρνει στο φως το ιδεατό της Δημοκρατίας, καταρρίπτοντας την παρωχημένη αντίληψη.
Ποιος ήταν ο Kenneth Arrow?
Ο Kenneth Arrow (1921-2017), ήταν διαπρεπής Οικονομολόγος και Μαθηματικός, με ανεξάντλητο και ειλικρινές ενδιαφέρον για την θεωρία της Πολιτικής. Το 1972, αποτέλεσε για τον ίδιο, χρονιά- ορόσημο της επιστημονικής του πορείας, καθώς τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ, για το «impossibility theorem», μία επιστημονική ανακάλυψη, που έμελλε να αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο της θεωρίας της κοινωνικής επιλογής. Αξίζει να σημειωθεί ότι 4 εκ των χιλιάδων φοιτητών του Arrow, τιμήθηκαν επίσης με βραβείο Νόμπελ για την ερευνητική τους παρακαταθήκη, γεγονός που καθιστά άμεσα διαγνώσιμο το μεγαλειώδες των διδαχών του.
Το «Θεώρημα της ανεφικτότητας»
Στο πρωτοποριακό άρθρο, που δημοσίευεσε το 1951, ο έγκριτος επιστήμονας, απαντά αφοπλιστικά σε ένα καίριο και διαχρονικό ερώτημα: «Πώς μπορούν οι προτιμήσεις διαφορετικών ατόμων να συσταθμίζονται σε ένα ενιαίο αποτέλεσμα, που απεικονίζει με ευκρίνεια τις κοινωνικές προτιμήσεις εν γένει;» (ή απλούστερα, πώς η ατομική βούληση, μπορεί να εκφραστεί ακραιφνώς και αξιοκρατικά στην εκάστοτε κοινωνική προτίμηση λ.χ. σε ένα εκλογικό αποτέλεσμα)
Κατά την θεωρία της Δημόσιας Επιλογής, κάθε μέθοδος «συνάθροισης» των προσωπικών κρίσεων σε μία ενιαία απόφαση, εμπεριέχει κάποιο ελάττωμα. Το γεγονός αυτό, αναπόδραστα οδηγεί στο πόρισμα, ότι η Δημοκρατία είναι μαθηματικά ανέφικτη.
Οι 4 Πυλώνες του Kenneth Arrow
Βάσει των ανωτέρω, προς εγκαθίδρυση ενός πολυ-συλλεκτικού πολιτικού μορφώματος, όπως είναι αυτό της Δημοκρατίας, πρέπει να πληρούνται σωρρευτικά 4 θεμελιώδεις ποιοτικές προυποθέσεις. Τα κριτήρια αυτά ανάγονται στα εξής:
- Καθολικότητα (universitality)
α) Οι ψηφοφόροι είναι σε θέση να υποδείξουν την απόλυτη σειρά προτίμησής τους.
β) Για κάθε δεδομένο σετ ψήφων, το εκλογικό σύστημα θα πρέπει να βγάζει τον ίδιο νικητή.
- Ανεξαρτησία από άσχετες εναλλακτικές (independence of irrelevant alternatives)
Ένας υποψήφιος, που δεν κερδίζει ο ίδιος, δεν πρέπει να αλλάζει τον νικητή.
- Αποτελεσματικότητα κατά παρέτο (pareto efficiency)
Αν όλοι οι ψηφοφόροι προτιμούν τον ίδιο υποψήφιο, το σύστημα δεν πρέπει να εκλέγει κάποιον άλλον.
- Μη δικτατορικότητα (non dictatorship)
Το αποτέλεσμα ενός συστήματος, δεν πρέπει να εξαρτάται από την βούληση ενός μόνο ατόμου.
Η Αξιολόγηση
Τα παραπάνω αξιώματα, ως απότοκος της Κοινής Λογικής, σε καμία περίπτωση δεν προκαλούν την έκπληξη ή τον θαυμασμό. Η αντικειμενική όμως απόδειξη, της de facto αδυναμίας προς συγκερασμό τους, συνιστά κοσμοϊστορική επιστημονική ανακάλυψη, στην οποία αξίζει να εμμείνουμε.
Ο Arrow, καθώς απέδειξε ότι το κράτος δεν μπορεί να νοηθεί κατ’ αναλογία με το άτομο, μετέβαλλε άρδην το επιστημονικό πρίσμα προσέγγισης της λήψης αποφάσεων, εκ μέρους των κοινωνικών συνόλων.
Ωστόσο, αν και το «Θεώρημα της Ανεφικτότητας», κατέρριψε κάποιες στερεοτυπικές αντιλήψεις, δεν κατόρθωσε να «σκοτώσει» την Δημοκρατία. Η τελευταία, ακόμη και αν έχει επισήμως αποδειχθεί ότι δεν μπορεί καν να υφίσταται, εξακολουθεί να υπάρχει, κάνοντας την ανθρωπότητα καλύτερη, όπου ευδοκιμεί.
ΠΗΓΕΣ:
Κωνσταντίνου, Λ. (2017). Υπάρχουν κοινωνικές προτιμήσεις. Ανακτήθηκε από: dione.lib.unipi.gr (Τελευταία πρόσβαση: 14 /10/ 25)
Liberto, D.(2025). Understanding Arrow’s Impossibility Theorem: Definition, History, and Example. Ανακτήθηκε από: www.investopedia.com (Τελευταία Πρόσβαση: 14/ 10/ 25)
