Ο Σασμός είναι το αντίθετο της βεντέτας. Προέρχεται από τη λέξη σάζω = φτιάχνω, και στην κρητική διάλεκτο σημαίνει φτιάξιμο, σιάξιμο, συμφιλίωση. Είναι κάτι παραπάνω από έθιμο για τους Κρητικούς και είναι ο τρόπος για να μπει ένα τέλος σε αιματηρές βεντέτες και να φιλιωθούν οικογένειες.
Η Βεντέτα
Η λέξη Βεντέτα προέρχεται από την ιταλική vendetta< vindico, που σημαίνει εκδικούμαι. Μια βεντέτα συνήθως ξεκινάει όταν κάποιος θεωρεί ότι δέχθηκε επίθεση ή προσβολή από κάποιον άλλο. Ειδικά τα παλαιότερα χρόνια η σύγκρουση είχε να κάνει και με ιδιοκτησιακές διαφορές ή και κλέψιμο ζωντανών. Η διαμάχη που αφορά δυο άτομα δημιουργεί αισθήματα μίσους που περνούν από γενιά σε γενιά. Δυστυχώς μια βεντέτα μπορεί ν’ αφήσει αρκετά θύματα πίσω της. Ο τρόπος επίλυσης αυτού του «πολέμου» είναι ο Σασμός.
Οι σασμάδες
Το να βρεθούν στο ίδιο μέρος οι δυο αντιμαχόμενες πλευρές είναι κάτι εξαιρετικά επικίνδυνο. Συνήθως αποφεύγεται, ώστε να μη διαταραχθεί η κοινωνία και έτσι δίνεται και ο χρόνος στους σασμάδες για να προετοιμαστούν. Με τον όρο σασμάδες αναφερόμαστε στα άτομα που διαμεσολαβούν για να συμφιλιώσουν δυο οικογένειες που έχουν βεντέτα μεταξύ τους. Τα άτομα αυτά που είναι πάντα άντρες, χαίρουν εκτίμησης από την κοινωνία και είναι αγαπητά στους κατοίκους της περιοχής. Συνήθως είναι μεγαλύτερης ηλικίας και καμιά φορά είναι ιερείς, ενώ γνωρίζουν πολύ καλά και τις δυο οικογένειες και το ιστορικό τους. Οι σασμάδες παραμένουν ψύχραιμοι καθ’ όλη τη διάρκεια του Σασμού και διατηρούν ουδέτερη στάση. Το κύρος που έχουν είναι υψηλότερο από των εμπλεκομένων και αυτό τους καθιστά αξιοσέβαστους. Στόχος τους είναι να αποτρέψουν τους φόνους και τις περαιτέρω βεντέτες. Στην αρχή του Σασμού συναντιούνται με τους αντιπάλους και με μικρές ομάδες αντρών της οικογένειας. Οι κουβέντες περιστρέφονται γύρω από την ιστορία τους, το πως εξελίχθηκαν τα γεγονότα, τις ανησυχίες τους αλλά και τις προθέσεις τους. Δεν είναι λίγες οι φορές που κάποια πλευρά αρνείται τη μεσολάβηση και αποζητά εκδίκηση. Γι’ αυτό, για να πραγματοποιηθεί Σασμός πρέπει να συμφωνήσουν και οι δυο πλευρές. Μέχρι να γίνει αυτό, μπορεί να περάσουν πολλές μέρες με πολύωρες συζητήσεις και οι σασμάδες έχουν την υποχρέωση να μεταφέρουν τα λόγια της μιας και της άλλης πλευράς. Κάθε λεπτομέρεια είναι σημαντική και μπορεί να δημιουργήσει εκ νέου παρεξήγηση. Για την σωστή έκβαση αυτής της αποστολής, οι συναντήσεις γίνονται σε ουδέτερα σημεία, όπως φιλικά σπίτια ή και καφενεία. Αφού συμφωνήσουν και οι δυο πλευρές, η διαμάχη λήγει. Πολλές φορές η «συμφωνία» αυτή επιβεβαιώνεται και με κάποια βάφτιση, κουμπαριά ή και κοινό τραπέζι μεταξύ των οικογενειών.
Το τελετουργικό της συμφιλίωσης
Αφού συμφωνήσουν οι δυο πλευρές για την επίλυση της διαμάχης, ακολουθεί ένα επίσημο τελετουργικό συμφιλίωσης. Συνήθως είναι ένα επίσημο δείπνο σε ουδέτερο χώρο. Οι γυναίκες ετοιμάζουν το φαγητό, αλλά στη συνάντηση αυτή συμμετέχουν μόνο άνδρες. Ο διαμεσολαβητής, οι εμπλεκόμενοι και οι στενοί συγγενείς τους. Η παρουσία των συγγενών είναι εξαιρετικά σημαντική γιατί έτσι επισφραγίζεται «οικογενειακά» η συμφωνία και η μη αναζωπύρωση της διαμάχης. Σε περιπτώσεις που λείπουν σημαντικοί συγγενείς, οι σασμάδες ανησυχούν για την επιτυχία της συμφιλίωσης και η συνάντηση αυτή χαρακτηρίζεται ως «μικρός σασμός». Αφού συγκεντρωθούν όλοι και φάνε, οι σασμάδες απευθύνονται και στις δυο πλευρές, υπενθυμίζοντάς τους ότι οι διαφορές τελειώνουν εδώ και όλα πρέπει να ξεχαστούν. Στη συνέχεια τους προτρέπουν να «σκουντρίξουν» λέγοντας «εβίβα». Συνήθως κάθονται μια ώρα και συζητούν θέματα σχετικά με τοπικά προβλήματα.
Ο Σασμός ως έννοια
Είναι μια πράξη ειρήνης, κατανόησης και συμφιλίωσης. Δεν είναι τόσο εύκολο να συγχωρεί κάποιος ένα θάνατο, πόσο μάλλον σ’ ένα νησί όπως η Κρήτη που τιμούν και κρατούν τις παραδόσεις και η τιμή έχει μεγάλη σημασία. Ο Σασμός θέλει δύναμη και θάρρος.
«Για να κάνεις έναν σασμό χρειάζεσαι ρακί, τυρί, τοπικά προϊόντα. Όταν κάνεις έναν σασμό, πρέπει να φέρεις τους ανθρώπους σε επαφή για πολλή ώρα, για να ταιριάξουν, να συζητήσουν. Ο Σασμός είναι ένας δείκτης πολιτισμού, ευφυΐας και ευστροφίας. Βάσει του σασμού, χωριά άνθισαν μέσα από τα αποκαΐδια τους».
Πηγές:
Journal of the Anthropological Society of Oxford, Mediation in a feuding society: An anthropological approach to the process of Sasmos in contemporary Crete, Christian- Radu Chereji and Aris Tsantiropoulos
Το έθιμο που σταματά τις βεντέτες στην Κρήτη (2025). Ανακτήθηκε από thenewspaper.gr. (τελευταία πρόσβαση 06/11/2025)
Παπαγεωργίου, Δ. (2025). Οι σαστάδες της Κρήτης: Οι «αόρατοι μεσολαβητές» που σταματούν τις βεντέτες. Ανακτήθηκε από newsbomb.gr. (τελευταία πρόσβαση 06/11/2025)
Κουτσελίνης, Γ. (2025). Σασμός: Τι σημαίνει. Ανακτήθηκε από evianews.com. (τελευταία πρόσβαση 06/11/2025)
