Andrew Neel
Ο χρόνιος πόνος δεν είναι απλώς ένα παρατεταμένο σωματικό σύμπτωμα· είναι μια πολύπλοκη εμπειρία που επηρεάζει ολόκληρο το νευρικό σύστημα, την ψυχολογία και την καθημερινή λειτουργικότητα του ανθρώπου. Σε αντίθεση με τον οξύ πόνο —που λειτουργεί ως προειδοποιητικό σήμα κινδύνου— ο χρόνιος πόνος επιμένει ακόμη κι όταν ο αρχικός τραυματισμός έχει επουλωθεί. Αυτό συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλος «μαθαίνει» τον πόνο και τον ενισχύει, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο σωματικής και ψυχικής εξάντλησης.
Ο εγκέφαλος που “εκπαιδεύεται” στον πόνο: Η νευροβιολογική πλευρά
Όταν ο πόνος διαρκεί για μήνες, το νευρικό σύστημα γίνεται πιο ευαίσθητο. Νευρώνες που σχετίζονται με την αίσθηση του πόνου ενεργοποιούνται πιο εύκολα, ενώ περιοχές του εγκεφάλου, όπως ο προμετωπιαίος φλοιός και η αμυγδαλή, αναδιαμορφώνονται. Οι επιστήμονες ονομάζουν αυτό το φαινόμενο κεντρική ευαισθητοποίηση.
Η κεντρική ευαισθητοποίηση εξηγεί γιατί πολλοί άνθρωποι βιώνουν:
-
πόνο χωρίς εμφανή σωματική αιτία
-
υπερβολική αντίδραση σε ελαφρά ερεθίσματα
-
πόνο που επιμένει παρότι η βλάβη έχει επουλωθεί
Ο εγκέφαλος δημιουργεί ουσιαστικά ένα «αποτύπωμα πόνου» που λειτουργεί σαν παλιωμένη πληγή: ακόμη κι ένα μικρό ερέθισμα μπορεί να την «ανοίξει» ξανά.
Ο ρόλος της ψυχολογίας: Όταν τα συναισθήματα γίνονται ενισχυτές του πόνου
Η ψυχολογία δεν δημιουργεί τον πόνο, αλλά μπορεί να τον ενισχύσει ή να τον μειώσει. Το στρες, η κατάθλιψη και το άγχος αυξάνουν την ένταση του πόνου, επειδή ο οργανισμός βρίσκεται σε συνεχή κατάσταση κόπωσης. Ο εγκέφαλος παράγει περισσότερες ορμόνες στρες, όπως κορτιζόλη, που ενισχύουν τη φλεγμονή.
Ένα από τα πιο σημαντικά ψυχολογικά φαινόμενα που επηρεάζουν τον χρόνιο πόνο είναι το catastrophizing — η τάση να φανταζόμαστε το χειρότερο δυνατό σενάριο.
Όταν κάποιος σκέφτεται «Ο πόνος δεν θα περάσει ποτέ» ή «Χειροτερεύω κάθε μέρα», ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται την απειλή ως μεγαλύτερη και ενισχύει την ένταση του πόνου.
Αντίθετα, όταν ο άνθρωπος μαθαίνει να διαχειρίζεται το άγχος, να ρυθμίζει το συναίσθημά του και να παρατηρεί τον πόνο με λιγότερο φόβο, παρατηρείται μείωση της νευρικής ενεργοποίησης και ο πόνος γίνεται πιο ανεκτός.
Ο φαύλος κύκλος του χρόνιου πόνου
Ο χρόνιος πόνος συχνά συνοδεύεται από:
-
διαταραχές ύπνου
-
μειωμένη κινητικότητα
-
απομόνωση
-
κόπωση
-
απώλεια ενδιαφέροντος
-
ευερεθιστότητα
Αυτές οι αλλαγές ενισχύουν τον πόνο και δημιουργούν έναν κύκλο που είναι δύσκολο να «σπάσει». Όσο περισσότερο περιορίζεται ο άνθρωπος από τον πόνο, τόσο περισσότερο ενισχύεται η αίσθηση ανημποριάς.
Η δύναμη της ενσυνειδητότητας και της ψυχοθεραπείας
Πολυάριθμες έρευνες έχουν δείξει ότι η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία, οι τεχνικές ενσυνειδητότητας (mindfulness) και η θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης (ACT) μειώνουν τον χρόνιο πόνο έως και 30–40%.
Δεν θεραπεύουν την αιτία, αλλά αλλάζουν τον τρόπο που ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται και επεξεργάζεται το σήμα του πόνου.
Ο άνθρωπος μαθαίνει να παρατηρεί τον πόνο χωρίς να φοβάται, να χαλαρώνει το σώμα του και να επαναφέρει την αίσθηση ελέγχου.
Η κοινωνική διάσταση: όταν ο χρόνιος πόνος δεν “φαίνεται”
Ένα μεγάλο μέρος του πόνου παραμένει αόρατο στους άλλους. Πολλοί άνθρωποι με χρόνιο πόνο νιώθουν ότι:
-
δεν τους πιστεύουν
-
θεωρούν ότι υπερβάλλουν
-
δεν τους παίρνουν στα σοβαρά επειδή δεν «φαίνεται» κάτι εξωτερικά
Αυτό οδηγεί σε μοναξιά, μειωμένη αυτοεκτίμηση και επιπλέον επιβάρυνση της ψυχικής υγείας.
Η υποστήριξη από το περιβάλλον μπορεί να μειώσει την αίσθηση αβοήθητου και να ενισχύσει την ψυχολογική αντοχή. Όταν ο άνθρωπος νιώθει ότι τον κατανοούν, ο πόνος γίνεται λιγότερο απειλητικός.
Συμπέρασμα
Ο χρόνιος πόνος είναι μια εμπειρία όπου το σώμα, ο εγκέφαλος και η ψυχολογία συνδέονται στενά.
Δεν είναι απλώς ένα σωματικό σύμπτωμα· είναι μια ολιστική κατάσταση που επηρεάζει σκέψεις, συναισθήματα, νευρικό σύστημα και καθημερινή ζωή.
Όσο πιο πολύπλευρη είναι η αντιμετώπιση —ιατρική, ψυχολογική και κοινωνική— τόσο περισσότερο ο άνθρωπος ανακτά την αυτονομία του και βάζει όρια στον πόνο αντί να τον αφήνει να ορίζει την ύπαρξή του.
Βιβλιογραφία
Apkarian, A. V., Baliki, M. N., & Geha, P. Y. (2009). Towards a theory of chronic pain. Progress in Neurobiology.
Kross, E., Berman, M. G., et al. (2011). Social rejection shares somatosensory representations with physical pain. PNAS.
Williams, A. C., & Craig, K. D. (2016). Updating the definition of pain. Pain.
Bushnell, M. C., Čeko, M., & Low, L. A. (2013). Cognitive and emotional control of pain and its disruption in chronic pain. Nature Reviews Neuroscience.
Turk, D. C., Wilson, H. D., & Cahana, A. (2011). Treatment of chronic pain: A cognitive-behavioral perspective. Pain.
