Το 1986, κατά την διάρκεια της ανασκαφής στην αγορά της Αρχαίας Πέλλας, δίπλα στο χέρι ενός νεκρού, βρέθηκε ένας κατάδεσμος, που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα, από γλωσσικής άποψης, κείμενα σχετικά με την αρχαία μακεδονική γη. Πρόκειται για μια ερωτική κατάρα (κατάδεσμος) και συγχρόνως αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες άμεσες μαρτυρίες για την ελληνική διάλεκτο που μιλούσε ο μακεδονικός λαός στην πρωτεύουσα του βασιλείου του ,τον 4ο αι. π. Χ.
Ο κατάδεσμος έγραφε:
“της Θετίμας και του Διονυσοφώντα την τελετή και το γάμο δένω με γραπτή κατάρα και όλων των άλλων γυναικών, είτε χήρες είναι, είτε παρθένες, κυρίως όμως της Θετίμας. Και παραδίνω αυτόν τον κατάδεσμο στον Μάκρονα και τους δαίμονες. Και μόνον όταν εγώ ξεθάψω και ξετυλίξω και διαβάσω πάλι αυτά τα λόγια, τότε μονάχα να παντρευτεί ο Διονυσοφώντας. Προηγουμένως να μην πάρει άλλη γυναίκα του εκτός από μένα. Μονάχα εγώ να γεράσω στο πλευρό του Διονυσοφώντα, καμιά άλλη. Σας ικετεύω προσφιλείς δαίμονες δείξτε οίκτο στη Φίλα γιατί με έχουν εγκαταλείψει όλα τα αγαπημένα μου πρόσωπα και είμαι έρημη. Αλλά φυλάξτε τον κατάδεσμο για χάρη μου, ώστε να μη γίνουν αυτά, κι η κακιά Θετίμα κακά να χαθεί…. κι εγώ να βρω ευδαιμονία και μακαριότητα”.
Οι κατάδεσμοι είναι φύλλα μολύβδου χαραγμένα με μαγικά λόγια, που σκοπό έχουν να «δέσουν» και να εμποδίσουν με τον τρόπο αυτό–μιαν ανεπιθύμητη πράξη. Τέτοιοι κατάδεσμοι έχουν βρεθεί πολλοί στην Ελλάδα. Η χρήση τους εκτείνεται από το 500 π.Χ μέχρι το 500 μ.Χ. Οι θεοί που επικαλούνταν ήταν οι υποχθόνιοι – η Εκάτη, η Περσεφόνη, η Δήμητρα, οι Ερινύες καθώς και δαίμονες του Κάτω Κόσμου. Τα μάγια των καταδέσμων αναφέρονται σε διαμάχες που έχουν ως αντικείμενο τις περισσότερες φορές, είτε δικαστικούς αγώνες είτε οικογενειακές και ερωτικές αντιζηλίες. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει και ο κατάδεσμος από την Πέλλα.
Γιατί αυτό το κείμενο όμως είναι σημαντικό;
Αρχικά, είναι το πρώτο δείγμα τέτοιου κειμένου που προέρχεται από τη Μακεδονία αλλά και επειδή δεν είναι γραμμένο στην αττική κοινή (που χρησιμοποιούσε η υπόλοιπη Αρχ. Ελλάδα την ίδια περίοδο.) Το κείμενο αποτελεί δείγμα μιας δωρικής, πιθανότατα βορειοδυτικής, διαλέκτου. Φαίνεται, βέβαια, η επίδραση της αττικής, στη σύνταξη του κειμένου. Απόλυτα φυσικό στα μέσα του 4ου αιώνα, δηλαδή, σε μια εποχή όπου οι διάφορες τοπικές διάλεκτοι έχουν αρχίσει να εξασθενούν καθώς κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος η «ελληνιστική κοινή», η οποία διαμορφώνεται με βάση την αττική διάλεκτο.
Δεν μπορεί κάποιος να πει με βεβαιότητα, αν η διάλεκτος του κειμένου είναι η αρχαία Μακεδονική, καθώς οι πληροφορίες μας είναι τόσο λιγοστές και προβληματικές. Θα πρέπει, επομένως, να περιμένουμε έως ότου νέα ευρήματα, που σίγουρα δεν θα αργήσουν να εμφανισθούν, να συμβάλουν στη διευκρίνιση του θέματος.
Πηγές:
- «History of the Greek Language», στο Greek Literary and Historical Archive, Athens 1999,
- C. Brixhe, A. Panayotou, 1994, «Le Macédonien» στο Langues indo-européennes, Bader: Paris, 205–220.
