Το παρόν άρθρο

Μπορεί να προβλεφθεί ο αυτισμός από τη βρεφική ηλικία; Ο αυτισμός ή διαταραχή αυτιστικού φάσματος είναι μία νευροαναπτυξιακή διαταραχή με μεγάλη ετερογένεια που ορίζεται στη βάση ελλειμμάτων στην κοινωνική επικοινωνία, συγκεκριμένων ενδιαφερόντων, επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών και αισθητηριακών ευαισθησιών του ατόμου με τη διαταραχή (American Psychiatric Association, 2013). Όπως παρουσιάστηκε σε προηγούμενο άρθρο, η συννοσηρότητα είναι ο κανόνας στις νευροαναπτυξιακές διαταραχές, παρά η εξαίρεση. Πράγματι, τα παιδιά με αυτισμό συχνά εκδηλώνουν ΔΕΠΥ και γλωσσικές δυσκολίες (Mannion & Leader, 2013). 

Ως εκ του ότι τα παιδιά με τη διάγνωση του αυτισμού έχουν αισθητηριοκινητικές δυσκολίες και δυσκολίες αυτορρύθμισης, η έρευνα έχει στραφεί στον προβλεπτικό ρόλο των πρώιμων (πριν τα 2 έτη της ζωής του παιδιού) αισθητηριοκινητικών δεξιοτήτων και της ικανότητας αυτορρύθμισης ή προθετικού ελέγχου (οι δύο έννοιες χρησιμοποιούνται εναλλακτικά στο παρόν άρθρο για να περιγράψουν τις ίδιες δεξιότητες) για τον αυτισμό.

Προβλέπουν οι αισθητηριοκινητικές δεξιότητες τον αυτισμό; Διαφέρουν τα βρέφη με οικογενειακό ιστορικό αυτισμού από τα βρέφη χωρίς οικογενειακό ιστορικό αυτισμού ως προς τους προβλεπτικούς παράγοντες; Είναι παράγοντας πρόβλεψης του αυτισμού το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των γονέων των βρεφών;

Το παρόν άρθρο παρουσιάζει τη σχέση ανάμεσα στις πρώιμες αισθητηριοκινητικές δεξιότητες και στην ικανότητα προθετικού ελέγχου και των χαρακτηριστικών αυτισμού στους 36 μήνες της ζωής. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να παρουσιάσει τον ερευνητικό σκοπό και σχεδιασμό, τα ερευνητικά ευρήματα και συμπεράσματα της πρόσφατης, διαχρονικής έρευνας της Perry και των συνεργατών της (2024) που διερεύνησε διαχρονικά την προαναφερόμενη σχέση.

Advertisements

Η έρευνα της Perry και των συνεργατών της (2024)

Ερευνητικός σκοπός και σχεδιασμός

• στην ηλικία των 4-7 μηνών (1η φάση)
• στην ηλικία των 8-10 μηνών (2η φάση)
• στην ηλικία των 14 μηνών (3η φάση)
• στην ηλικία των 24 μηνών (4η φάση)
• στην ηλικία των 36 μηνών (5η φάση).

Οι ερευνητές αξιολόγησαν:

• Tις κινητικές, αντιληπτικές και γλωσσικές δεξιότητες των συμμετεχόντων βρεφών.
• Tην ικανότητα προθετικού ελέγχου (effortful control) ή ικανότητα αυτορρύθμισης. Η ικανότητα προθετικού ελέγχου ορίζεται ως η ικανότητα του ατόμου να χρησιμοποιεί την ικανότητα της προσοχής και να αναστέλλει συμπεριφορικές αντιδράσεις προκειμένου να ρυθμίζει τα συναισθήματα και τις σχετικές συμπεριφορές (Rothbart κ.ά., 1994).
• Στην ηλικία των 36 μηνών, οι ερευνητές αξιολόγησαν τα παιδιά με τη χρήση μίας κλίμακας που μετράει τα συμπτώματα του αυτισμού. Η κλίμακα που χρησιμοποιήθηκε ονομάζεται Social Responsiveness Scale.
• Το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των γονέων αξιολογήθηκε στη βάση της εκπαίδευσης των γονέων και του οικογενειακού τους εισοδήματος.

Τί είναι η δεξιότητα προθετικού ελέγχου ή δεξιότητα αυτορρύθμισης; Μερικά παραδείγματα

Μερικά παραδείγματα της ικανότητας προθετικού ελέγχου των παιδιών ή της ικανότητας για αυτορρύθμιση είναι τα ακόλουθα.

• Όταν το παιδί κληθεί να σχεδιάσει μία γραμμή όσο πιο ευθεία μπορεί, η ικανότητα προθετικού ελέγχου μπορεί να εφαρμοστεί από το παιδί. Έτσι, το παιδί θα κάνει πιο αργές κινήσεις κατά τον σχεδιασμό της γραμμής εν αντιθέσει με τις κινήσεις που θα έκανε εάν ήθελε να μουτζουρώσει ένα σημείο στο χαρτί, επί παραδείγματι. Αυτό το παράδειγμα αφορούσε τον έλεγχο της κίνησης του χεριού από το παιδί. 
• Ένα άλλο παράδειγμα που μπορεί να δοθεί αφορά το μοίρασμα των παιχνιδιών. Ένα παιδί σίγουρα θέλει να κρατήσει για τον εαυτό του τα αγαπημένα του παιχνίδια. Ωστόσο, όταν εφαρμοστεί ο προθετικός έλεγχος, το παιδί θα αποφασίσει να δώσει στα άλλα παιδιά με τα οποία παίζει τα αγαπημένα του παιχνίδια και να παίξει το ίδιο με τα παιχνίδια που δεν προτιμά. Αυτό το παράδειγμα αφορούσε την τήρηση των κοινωνικών κανόνων από το παιδί και την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων (π.χ. ανάπτυξη φιλίας με άλλα παιδιά).
• Ένα τελευταίο πράδειγμα προέρχεται από τη σχολική τάξη. Μπορεί να είναι δύσκολο για τα παιδιά να παραμείνουν συγκεντρωμένα κατά τη διάρκεια του μαθήματος, ειδικά όταν υπάρχουν ερεθίσματα που αποσπούν την προσοχή. Η ικανότητα προθετικού ελέγχου εφαρμόζεται όταν τα παιδιά κατευθύνουν συνειδητά την προσοχή τους στον εκπαιδευτικό τους, αποφεύγουν να μιλάνε με τους συμμαθητές τους και έχουν την προσοχή τους στραμένη στο βιβλίο ή στον πίνακα, επί παραδείγματι. Αυτό το παράδειγμά αφορούσε την επιτυχία στο σχολείο και τον τρόπο εκμάθησης της διαχείρισης των περισπασμών.

Πώς αξιολογήθηκαν οι δεξιότητες προθετικού ελέγχου στην έρευνα της Perry και των συνεργατών της (2024);

Ένα από τα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκε από τους ερευνητές για την αξιολόγηση των δεξιοτήτων προθετικού ελέγχου έως τους 15 μήνες μπορεί να βρεθεί εδώ, μεταφρασμένο και προσαρμοσμένο σε πολλές γλώσσες. Το ερωτηματολόγιο προθετικού ελέγχου αξιολογεί, μεταξύ αλλων:

• την κίνηση των χεριών και των ποδιών
• την κινητική δραστηριότητα
• τη δυσφορία του βρέφους (π.χ. το μωρό κλαίει ή εκδηλώνει άγχος ενώ βρίσκεται σε περιορισμένο μέρος)
• τον ενθουσιασμό του
• τον φόβο του
• την αγωνία του για τις ξαφνικές αλλαγές
• την προσοχή του
• την αλληλεπίδρασή του με ένα μόνο αντικείμενο για παρατεταμένες χρονικές περιόδους
• το χαμόγελο και το γέλιο του
• τη θλίψη του
• την ευκολία στον ύπνο.

Ένα ακόμα ερωτηματολόγιο αξιολόγησης του προθετικού ελέγχου επίσης χρησιμοποιήθηκε για την ηλικία των 24 μηνών και των 36 μηνών.

Ερευνητικά ευρήματα

Διαφορές μεταξυ βρεφών με οικογενειακό ιστορικό αυτισμού και βρεφών χωρίς οικογενειακό ιστορικό αυτισμού

• Όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα, αναφορικά με την ικανότητα αυτορρύθμισης, τα βρέφη με οικογενειακό ιστορικό αυτισμού σκόραραν χαμηλότερα από τα βρέφη χωρίς οικογενειακό ιστορικό αυτισμού στην ηλικία των 8-10 μηνών, των 12-15 μηνών, των 24 μηνών και των 36 μηνών.
• Όπως επίσης φαίνεται στην παρακάτω εικόνα, αναφορικά με τις αισθητηριοκινητικές δεξιότητες, τα βρέφη με οικογενειακό ιστορικό αυτισμού σκόραραν χαμηλότερα από τα βρέφη χωρίς οικογενειακό ιστορικό αυτισμού στην ηλικία των 4-7 μηνών, των 12-15 μηνών, των 24 μηνών και των 36 μηνών.

Σχέση μεταξύ αισθητηριοκινητικών δεξιοτήτων και προθετικού ελέγχου

• Οι αισθητηριοκινητικές δεξιότητες των βρεφών προέβλεψαν από την ηλικία των 12-15 μηνών και έπειτα την ικανότητα προθετικού ελέγχου.
• Ωστόσο, η ικανότητα προθετικού ελέγχου δεν προέβλεψε τις αισθητηριοκινητικές δεξιότητες στη βρεφική ηλικία.
• Αυτά τα ευρήματα δείχνουν ότι οι κινητικές και αντιληπτικές δεξιότητες αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη της δεξιότητας του προθετικού ελέγχου, και όχι το αντίστροφο.

Κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, αισθητηριοκινητικές δεξιότητες και προθετικός έλεγχος

• Οι δείκτες του κοινωνικοοικονομικού επιπέδου (εκπαίδευση γονέων και οικογενειακό εισόδημα) δεν προέβλεψαν τις αισθητικοκινητικές δεξιότητες ή τις δεξιότητες προθετικού ελέγχου των βρεφών.

Ο προθετικός έλεγχος ως προβλεπτικός παράγοντας των συμπτωμάτων αυτισμού

• Πριν την ηλικία του 1ου έτους της ζωής, οι δεξιότητες προθετικού ελέγχου προέβλεψαν τα χαρακτηριστικά του αυτισμού στην ηλικία των 36 μηνών, με τα ποσοστά πρόβλεψης να είναι ισχυρότερα με την ηλικία (όσο τα βρέφη μεγάλωναν τόσο ισχυρότερα προέβλεπαν οι δεξιότητες προθετικού ελέγχου τα χαρακτηριστικά του αυτισμού).

Οικογενειακό ιστορικό αυτισμού και προθετικός έλεγχος

• Ο προθετικός έλεγχος (που μετρήθηκε στην ηλικία των 12-15 μηνών και στην ηλικία των 24 μηνών) ήταν ισχυρότερος προβλεπτικός παράγοντας των χαρακτηριστικών αυτισμού στους 36 μήνες της ζωής στα βρέφη με οικογενειακό ιστορικό αυτισμού σε σχέση με τα βρέφη χωρίς οικογενειακό ιστορικό αυτισμού.
• Πράγματι, μέχρι και 46% της διακύμανσης των χαρακτηριστικών του αυτισμού στην ηλικία των 36 μηνών προβλέφθηκαν από τις αισθητηριοκινητικές δεξιότητες και τις δεξιότητες προθετικού ελέγχου, με τα ποσοστά να αυξάνονται με την ηλικία, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.

Συμπεράσματα

• Η έρευνα της Perry και των συνεργατών της (2024) έδειξε ότι ένας συνδυασμός κινητικών και αντιληπτικών δεξιοτήτων προβλέπει διαχρονικά τις δεξιότητες προθετικού ελέγχου από την ηλικία των 12-15 μηνών.
• Πριν από την ηλικία του 1,5 έτους, οι δεξιότητες προθετικού ελέγχου προβλέπουν τα χαρακτηριστικά του αυτισμού στους 36 μήνες της ζωής.
• Το οικογενειακό εισόδημα ήταν ένας σημαντικός προβλεπτικός παράγοντας των διαφορών των γλωσσικών δεξιοτήτων των βρεφών, αλλά όχι των δεξιοτήτων του προθετικού ελέγχου ή των αισθητηριοκινητικών δεξιοτήτων. Αυτό το εύρημα υποδηλώνει ότι το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο επιδρά με διαφορετικό τρόπο στους πρώιμους αναπτυξιακούς τομείς. 
• Στους 36 μήνες της ζωής, η ικανότητα προθετικού ελέγχου, οι αισθητηριοκινητικές και οι γλωσσικές δεξιότητες προβλέπουν ανεξάρτητα τα χαρακτηριστικά του αυτισμού.
• Η ικανότητα προθετικού ελέγχου (effortful control) στους 12-15 μήνες και στους 24 μήνες είναι ένας ιδιαίτερα ισχυρός προγνωστικός παράγοντας των χαρακτηριστικών αυτισμού στα βρέφη με οικογενειακό ιστορικό αυτισμού.

Η παρουσίαση του άρθρου της Perry και των συνεργατών της (2024) μπορεί να βρεθεί εδώ.

Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5η έκδ.). Author.

Mannion, A., & Leader, G. (2013). Comorbidity in autism spectrum disorder: A literature review. Research in Autism Spectrum Disorders, 7(12), 1595-1616. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2013.09.006

Perry, R. C., Johnson, M. H., Charman, T., Pascoe, G., Tolmie, A., Thomas, M. S. C., κ.ά. (2024). Twenty-four-month effortful control predicts emerging autism characteristics. Developmental Science, 27(6), e13560. https://doi.org/10.1111/desc.13560

Rothbart, M. K., Ahadi, S. A., & Hershey, K. L. (1994). Temperament and social behavior in childhood. Merrill-Palmer Quarterly, 40(1), 21-39.