Πριν λίγα χρόνια, μια εξαιρετικά ευφυής και πρωτότυπη σειρά εμφανίστηκε στους δέκτες μας. Ο αξιαγάπητος ντετέκτιβ Μονκ, ο οποίος με τη χαρακτηριστική μέθοδό του και την πολύτιμη και ανεκτική βοηθό του έλυνε κάθε υπόθεση που του εμφανιζόταν. Σημαντικό μέρος της επιτυχίας της σειράς διεκδικούν οι ιδεοψυχαναγκασμοί και οι φοβίες από τους οποίους έπασχε ο Μr.Monk , και οι οποίοι μας έκαναν να (χαμο)γελάμε σε κάθε επεισόδιο.
Πολλές φορές κάποιες επαναλαμβανόμενες σκέψεις ή πράξεις μας μας οδηγούν να αστειευόμαστε, διακωμωδώντας τον εαυτό μας πως είναι ψυχαναγκαστικός. Όμως, ο ασθενής με OCD βιώνει την εισβολή σκέψεων και την επιβολή πράξεων από τον ίδιο του τον εαυτό σε τέτοιο βαθμό, ώστε αισθάνεται ψυχικά ανάπηρος. Το OCD ταλαιπωρεί περίπου το 3% του πληθυσμού κι αποτελεί μια από τις πιο επιβαρυντικές διαταραχές. Αφορά περισσότερο γυναίκες και λιγότερο άνδρες. Η αλήθεια είναι πως η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή εμποδίζει το άτομο να ζήσει τη ζωή του, όπως θα έκανε ο καθένας μας.
Ας δούμε όμως γιατί…
Από την παιδική κιόλας ηλικία μας έχουμε αρχίσει να σχηματίζουμε εικόνα για τον εαυτό μας, τα μειονεκτήματα και τα προτερήματά μας. Φτάνοντας στην ενηλικίωση, λίγο πολύ, έχουμε ορίσει την αυτοεικόνα μας, τις αξίες μας, την ηθική μας. Ο ασθενής με OCD, όμως, βιώνει μια οδυνηρή και ντροπιαστική πραγματικότητα. Βρίσκεται σε έναν αέναο, φαύλο κύκλο:
Προκειμένου να προστατευτεί, στρέφεται στον εαυτό του, αναπτύσσοντας μηχανισμούς άμυνας. Αποσύρεται από τον κοινωνικό περίγυρο, ενώ η ζωή του χαρακτηρίζεται από μυστικοπάθεια και συνεχές στρες. Το αίσθημα ντροπής τον κυριεύει. Ένας ασθενής με OCD συχνά επιλέγει να θυσιάσει την ποιότητα της ζωής του προκειμένου να μην γνωστοποιήσει το πρόβλημά του. Η χρονικότητα της νόσου του, με τα συμπτώματα άλλοτε να βρίσκονται σε έξαρση κι άλλοτε σε ύφεση, τον κάνει να καθυστερεί τη διάγνωση και κατά συνέπεια την θεραπεία.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται στην κατεστραμμένη αυτοεικόνα του ασθενούς. Η διαταραχή αυτή τον μετατρέπει σε έρμαιο της, καθώς τον κάνει να αμφιβάλλει για τον εαυτό του, τα γνωρίσματά του, τις αξίες και τη νηφαλιότητά του. Δεν είναι τυχαίο πως πολλές φορές την διάγνωση της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής συνοδεύει η διάγνωση της δευτερογενούς κατάθλιψης.
Ο φόβος κυριεύει την καθημερινότητά του. Ο ασθενής φοβάται μήπως οι σκέψεις του γίνουν πραγματικότητα. Θεωρεί πως φέρει την ευθύνη για να μην πραγματοποιηθούν οι ιδεοληψίες του. Αν έρθει σε επαφή με κάποιον που έχει ίωση, θεωρεί πως θα είναι ο ίδιος υπεύθυνος για επιδημία, αν δεν περπατήσει μόνο πάνω στις άσπρες γραμμές του πεζοδρομίου, μπορεί η οικογένειά του να πάθει κακό, κ.ο.κ. Η δική του αμέλεια του φαίνεται ικανή να κοστίσει σοβαρά όχι μόνο στους οικείους του, αλλά ορισμένες φορές σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Η ευθύνη που του επιβάλλουν οι ιδεοληψίες του είναι εξαιρετικά δυσβάσταχτη. Και φυσικά, πέρα από τον προσωπικό του έλεγχο. Αλλά ο ίδιος, ενώ πολλές φορές καταλαβαίνει τον παραλογισμό, δεν μπορεί να απαλλαγεί από το αίσθημα ευθύνης που φέρει. Κι έτσι καταφεύγει στις τελετουργίες, ώστε να διατηρήσει την εσωτερική του ισορροπία, αλλά και να προφυλάξει τον εαυτό του και τους γύρω του. Οι ιδεοληψίες του, τον παρεμποδίζουν να παραμείνει λειτουργικός, σε πολλές περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα να χρησιμοποιήσει μέσα μαζικής μεταφοράς ή να κάνει μια επαγγελματική χειραψία, να φτάσει στην ώρα του σε ένα επαγγελματικό δείπνο, να συνάψει μια νέα σχέση ή να προχωρήσει σε γάμο/συγκατοίκηση.
Όταν η ιδεοληψία του αφορά σε επιθετικές σκέψεις προς τους άλλους, λαμβάνει μέτρα, όπως την αποφυγή αιχμηρών αντικειμένων, την απόσταση ασφαλείας, ως και την πλήρη διακοπή σχέσεων, ώστε να προστατεύσει τους γύρω του από τον δεύτερο, καλά κρυμμένο «κακό» εαυτό του. Όταν, πάλι, οι εμμονικές σκέψεις του έχουν σεξουαλικό περιεχόμενο, αποφεύγει μέρη όπου υπάρχει ενδεχόμενο να συναντήσει για παράδειγμα παιδιά (σχολεία, παιδότοπους), άτομα ιδίου φύλου (αποδυτήρια ομάδων), όταν έχει θρησκευτικό χαρακτήρα καταφεύγει σε συνεχή προσευχή, νηστεία, εξομολογήσεις, επειδή αισθάνεται αμαρτωλός, όταν παρουσιάζει έντονη βωμολοχία αποφεύγει κοινωνικές συναθροίσεις.
Βλέπουμε, λοιπόν, πως η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, οδηγεί το άτομο να αμφιβάλλει για το ποιος πραγματικά είναι. Σε κάθε μια από τις παραπάνω περιπώσεις το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως κακό, μιαρό, αμαρτωλό, ανίκανο και ανάξιο αγάπης και φροντίδας.
Στην προσπάθειά του να προστατεύσει καταλήγει πολλές φορές να καταδυναστεύει τους οικείους του και να αισθάνεται ακόμη χειρότερα, αφού αναγνωρίζει πως γίνεται εμμονικός και ενοχλητικός. Αλλά δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά. Είναι εγκλωβισμένος μέσα στις επίμονες σκέψεις του. Τόσο εγκλωβισμένος ώστε σκέφτεται το ενδεχόμενο παράνοιας ή σχιζοφρένειας. Η εμμονικότητα του σε σκέψεις που δεν τον εκφράζουν και καταναγκαστικές πράξεις που αναγνωρίζει ως παράλογες, τον κάνουν να αμφιβάλλει για την νοητική του υγεία. Και τείνει να απομονώνεται ακόμη περισσότερο, να παγιδεύεται μέσα στον φαύλο κύκλο της ασθένειάς του, να καταθλίβεται.
Ο ασθενής με OCD όμως δεν φέρει συμπτώματα παράνοιας, ούτε σχιζοφρένειας. Είναι απλώς ένας άνθρωπος φυλακισμένος από τις ιδεοληψίες του. Και με την κατάλληλη παροχή βοήθειας από ειδικό ψυχικής υγείας η ζωή του θα βελτιωθεί σε σημαντικό βαθμό και ο ίδιος θα είναι σε θέση να διαχειριστεί -εώς και να καταστείλει- τους ιδεοψυχαναγκασμούς του.
Εάν έχετε στο περιβάλλον σας άτομο που πάσχει από OCD, πρώτα από όλα ενημερωθείτε επαρκώς και ενημερώστε και τον ίδιο. Βοηθήστε τον να πάρει την απόφαση να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία. Αν ανήκετε στον οικογενειακό του κύκλο, ξεκινήστε συμβουλευτική ή παρακινείστε την οικογένειά του να ξεκινήσει συμβουλευτική ώστε να του παρέχετε την κατάλληλη υποστήριξη. Αντιμετωπίστε τον ως αυτό που είναι: ένας άνθρωπος που βιώνει μια ψυχική δυσκολία, και όχι ένα πρόβλημα που ανέχεστε. Ενσυναισθανθείτε τον και δείτε μέσα από τα δικά του μάτια. Κατανοήστε τον και αποφύγετε να του κάνετε κήρυγμα ή να μειώσετε τις ιδεοληψίες του. Αποβάλλετε την αυστηρότητα και την πειθαρχία, την κριτική και την απόρριψη των ιδεών του από τις σχέσεις σας. Παρακινείστε τον να ξεκινήσει κάποιο hobby, κάποιο άθλημα. Παρακινείστε τον να αυξήσει τις κοινωνικές του συναναστροφές κάνοντας μαζί σας την αρχή.
Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή μπορεί και πρέπει να αντιμετωπιστεί από το άτομο, και όχι να την κουβαλάει ως στίγμα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, υπονομεύοντας έτσι την ποιότητα της καθημερινότητάς του και των συναναστροφών του.
