Ένας ναός που έχει προσελκύσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον ανά τους αιώνες είναι το Ερέχθειο, το οποίο βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της Ακρόπολης. Αφιερωμένος στην Αθηνά και τον Ποσειδώνα, αντικατοπτρίζει την λατρεία και πίστη των αρχαίων Ελλήνων στους δώδεκα θεούς. Η περιοχή που στεγάζει σήμερα, αποτελούσε τότε την ιερότερη της Ακρόπολης. Το ανατολικό τμήμα του ναού είναι αφιερωμένο στην λατρεία της Αθηνάς Πολιάδος, της θεάς που προστάτευε την πόλη, ενώ το δυτικό είναι αφιερωμένο στον Ποσειδώνα-Ερεχθέα, από όπου προκύπτει και το όνομα. Εκεί βρισκόταν οι βωμοί του Ηφαίστου και του τοπικού ήρωα Βούτη, αδελφού του Ερεχθέα. Σύμφωνα με μύθο το ιερό φίδι της Αθηνάς που περιδιάβαινε στο χώρο, τρεφόταν με μέλι από την Κανηφόρο, ιέρεια της Αθηνάς Πολιάδος, ενώ θεωρούνταν κακός οιωνός, όταν το φίδι αρνούνταν να τραφεί. Ο ναός φιλοξένησε πολλές λατρείες, ενώ σε αυτόν φυλάσσονταν τα Ιερά Μαρτύρια, τα ίχνη της τρίαινας του Ποσειδώνος καθώς και το δώρο που είχε κάνει η Αθηνά στη πόλη, η ελιά. Έτσι, ο αρχαίος αυτός ναός, που ονομάζεται και “αρχαίος νεώς” κρύβει ένα όχι τόσο δημοφιλές, ωστόσο σπουδαίο ιστορικό υπόβαθρο.
Η κατασκευή του ναού
Η κατασκευή του ναού χρονολογείται μεταξύ 421 και 406 π.Χ., μία περίοδο κατά την οποία οι εργασίες κατασκευής είχαν διακοπεί λόγω της καταστροφής των αθηναϊκών δυνάμεων στην Σικελία το 413 π.Χ. και είχαν ξεκινήσει και πάλι πιθανότατα το 409/8 π.Χ. Την ιδιότητα του αρχιτέκτονα την είχε λάβει ο Μνησικλής ενώ εκείνη του γλύπτη ο Φειδίας, τον οποίο είχε ορίσει ο Περικλής για να κοσμήσει τόσο το Ερέχθειο όσο και τον Παρθενώνα.Το κτίσμα ταυτιζόταν με τον μυθικό ήρωα Εριχθόνιο, ο οποίος σύμφωνα με την μυθολογία ήταν μισός άνθρωπος και μισός φίδι. Ωστόσο κάποιοι θεωρούσαν πως ο ναός κτίστηκε προς τιμήν του βασιλιά Ερεχθέα, που λέγεται πως είχε ταφεί σε κοντινό σημείο. Ο τελευταίος επισημαίνεται στην Ιλιάδα του Ομήρου ως μεγάλος βασιλιάς και κυβερνήτης της Αθήνας κατά την Αρχαϊκή Περίοδο, ενώ συχνά ταυτιζόταν με τον Μυθικό ήρωα Εριχθόνιο. Ο “αρχαίος νεώς” αντικατέστησε το Ιερό της Πολιάδος Αθηνάς, το οποίο είχε κτιστεί επί Πεισιστρατιδών και είχε καταστραφεί από τους Πέρσες το 480 π.Χ.
Επιπρόσθετα, το κύριο κτίσμα του ναού συνίσταται σε τέσσερα μέρη, το μεγαλύτερο από τα οποία είναι είναι ο ανατολικός σηκός -ο κύριος εσωτερικός χώρος-, με μία στοά ιωνικού ρυθμού ως πρόπυλο στο ανατολικό του άκρο. Επιπλέον υπήρχαν θεωρήσεις πως ο εσωτερικός χώρος στο κατώτατο ΒΔ επίπεδο και στο ανατολικό πρόπυλο οδηγούσε στο βωμό της Αθηνάς Πολιάδος μέσω πρόπυλου και σκαλοπατιών.
Ο ναός είναι κτισμένος από Πεντελικό Μάρμαρο με διαζώματα μαύρου ασβεστόλιθου από την Ελευσίνα, που περιλαμβάνουν ανάγλυφα γλυπτά, από λευκό μάρμαρο, ενώ καλύπτεται από περίτεχνα σκαλισμένα παράθυρα και πόρτες. Οι διακοσμημένοι κίονες ήταν ζωγραφισμένοι, επιχρυσωμένοι, με επίχρυσο μπρούτζο και ένθετες πολύχρωμες χάντρες. Ο αρχαίος αυτός ναός αποτελεί παράδειγμα διακοσμητικών κυματιών τύπου “αβγού και βέλους” και “γραματοκοσμήματος”
“Πρόστασις των έξι Κόρων”
Έξι ιωνικού ρυθμού κίονες στεγάζουν το βόρειο τμήμα ενώ στην νότια πλευρά κυριαρχούν έξι Καρυάτιδες, η γνωστή “Πρόστασις των Κορών”, που λειτουργούν ως υποστηρικτικού κίονες. Κάτω από την πρόσταση βρισκόταν ο τάφος του μυθικού βασιλιά της Αθήνας, του Κέκροπα.
Ανά τους αιώνες έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρήσεις όσον αφορά τις Καρυάτιδες. Μία αρκετά σημαντική ερμηνεία είναι ότι οι “Κόρες” συνιστούν το υπέργειο μνημείο του τάφου του Κέκροπα καθώς και ότι ήταν χοηφόροι που απέδιδαν τιμές στον νεκρό. Ακόμη μία ιωνική ζωφόρος διακοσμημένη με μορφές θεών, ηρώων και θνητών κοσμεί το κυρίως οικοδόμημα και τη βόρεια πρόσταση του Ερεχθείου.
Ιστορία του Ερεχθείου
Το Ερέχθειο, ο “αρχαίος νεώς” είχε σημαντική παρουσία κατά την διάρκεια των Ρωμαϊκών χρόνων και του Μεσαίωνα. Αρχικά, ο ναός επιβλήθηκε σε επισκευές και αναμόρφωση για πρώτη φορά τον 1ο αιώνα π.Χ. εξαιτίας της πυρκαγιάς που είχε προκληθεί από την επιδρομή του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα. Στην συνέχεια, το 1ο αιώνα μ.Χ., ο γεωγράφος Παυσανίας, αναφέρθηκε διεξοδικώς στον αρχαίο ναό, ενώ κατά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο μετατράπηκε σε εκκλησία αφιερωμένη στην Θεοτόκο. Αυτήν η μετατροπή ήταν η αιτία να χαθούν αρχιτεκτονικά στοιχεία της αρχαιότητας και να μειωθούν οι γνώσεις μας για την εσωτερική διαρρύθμιση του κτιρίου. Κατά την διάρκεια της Βενετοκρατίας μετατράπηκε σε παλάτι καθώς και κατοικία του Τούρκου διοικητή ενώ υπήρξε χαρέμι στην Οθωμανική περίοδο.
Σπουδαία είναι η ιστορία του ναού και κατά την σύγχρονη εποχή, με πιο γνωστό και σημαντικό γεγονός την αφαίρεση μίας Καρυάτιδας και του βόρειου κίονα του ανατολικού πρόπυλου με το τμήμα του θρίγκου από τον Λόρδο Έλγιν, το 1801. Η αφαίρεση έγινε με σκοπό την διακόσμηση του μεγάρου του Έλγιν, ενώ αργότερα τα αρχαία πωλήθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο. Σύμφωνα με ένα μύθο, μετά την αφαίρεση της Κόρης, την νύχτα, οι υπόλοιπες πέντε Καρυάτιδες ακουγόταν να θρηνούν για την χαμένη αδελφή τους.
Στην συνέχεια το κτίριο βομβαρδίστηκε και καταστράφηκε από τους Οθωμανούς καθώς η οροφή της βόρειας πρόστασης ανατινάθχηκε ενώ μέρος των πλευρικών τοιχωμάτων του σήκου διαλύθηκε. Προσπάθειες αναστήλωσης διενεργήθηκαν κατά το 1977 και 1988.
Αντιλαμβανόμαστε ότι αυτός ο επιβλητικός ναός εκτός του ότι κοσμεί με τα υπόλοιπα μνημεία την Ακρόπολη, διαθέτει και ένα πλούσιο ιστορικό υπόβαθρο. Υπήρξε άρρηκτα συνδεδεμένο με τα αρχαιότερα και ιερότερα κειμήλια των Αθηναίων. Αυτά ήταν το Παλλάδιο, που ήταν το ξόανο της Αθηνάς Πολιάδος, τα σημάδια από την τρίαινα του Ποσειδώνα και το πηγάδι με θαλασσινό νερό που προέκυψε από το κτύπημα του Ποσειδώνα. Ακόμα, συνδέεται με την ελιά της Αθηνάς, τους υποτιθέμενους χώρους ταφής του Κέκροπα και Ερεχθέα καθώς και τα ιερά τεμένη των τριών θυγατέρων του Κέκροπα, Έρσης, Πανδρόσου και Αγλαύρου και αυτά των Πανδίωνα και Βούτη.
Πηγές:
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%81%CE%AD%CF%87%CE%B8%CE%B5%CE%B9%CE%BF
- http://www.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Erechtheion.aspx
Σύνταξη κειμένου: Στεφανία Αποστόλου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
