Ήταν 27 Οκτωβρίου του 1952, όταν σε ένα χωριό στην επαρχία του Αρέτσο που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Τοσκάνης, γεννήθηκε ένας χαρισματικός άνθρωπος, ο Ρομπέρτο Μπενίνι (Roberto Benigni). Ηθοποιός, σεναριογράφος, σκηνοθέτης είναι μόνο λίγοι, από τους τίτλους που μπορούμε να του απονείμουμε. Οι περισσότεροι σκεφτόμαστε τα παιδικά μας χρόνια, χωρίς απαραίτητα να έχουμε πλήρεις αναμνήσεις αυτών. Στιγμές χαράς ή λύπης, τις οποίες εμπλουτίζουμε στο μυαλό μας με την παιδική αφέλεια της τότε εποχής και δημιουργούμε ένα μείγμα ανάμνησης που αναπολούμε με νοσταλγία. Ακόμα θυμάμαι την πρώτη φορά που μας πήγανε, ως σχολείο, εκδρομή στον κινηματογράφο. Δεν πρέπει να ήμουν πάνω από 11 χρονών, όταν ξεκίνησε η ταινία και μαζί της μια υπέροχη μελωδία. «Η ζωή είναι ωραία» (La Vita è Bella), είναι μία καταπληκτική δραματική κωμωδία που συνδυάζει με εξαιρετικό τρόπο το χιούμορ με τις συνθήκες και τις φρικαλεότητες που επικρατούσαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θεωρώ πως όλοι έχουμε μία στιγμή στη ζωή μας που συνειδητοποιούμε πόσο εύθραυστη και σύντομη είναι η ανθρώπινη ζωή και για μένα ήταν οι περίπου δύο ώρες που κράτησε αυτή η ταινία, παρότι αδυνατούσα να καταλάβω όλες τις αναφορές της. Αυτό το άρθρο θα είναι μία αφιέρωση στον άνθρωπο υπεύθυνο για τη δημιουργία της και προσωπικό παιδικό μου ήρωα, δείχνοντας τον δρόμο του Ρομπέρτο μέχρι την καθολική καταξίωση.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Ρομπέρτο Μπενίνι γεννήθηκε στο Castiglion Fiorentino και μεγάλωσε σε μία φτωχή οικογένεια. Στην ομιλία του στα Όσκαρ ανέφερε, χαριτολογώντας, «ευχαριστώ τους γονείς μου που μου έκαναν το μεγαλύτερο δώρο, την ανέχεια». Η μητέρα του, Ισολίνα Παπίνι, δούλευε ως επιτηρητής και κατασκευάστρια υφάσματος, ενώ ο πατέρας του, Λουίτζι Μπενίνι, έκανε διάφορες δουλειές, όπως αγρότης και ξυλουργός. Στην προσπάθεια του να βρει κάτι καλύτερο, μετανάστευσε στην Αλβανία, αλλά στάθηκε άτυχος και θα βρεθεί σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Από το 1943 έως και το 1945 ο Λουίτζι Μπενίνι θα βρεθεί φυλακισμένος σε ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, δουλεύοντας ως σκλάβος. Αργότερα, θα μεταφέρει στον γιο του τις εμπειρίες και κακουχίες που αποκόμισε από εκείνα τα χρόνια μέσω ιστοριών που φρόντιζε να “ελαφρύνει”, χρησιμοποιώντας το κωμικό στοιχείο. Δε θα ήταν άδικο να πούμε πως το χιούμορ του Ρομπέρτο Μπενίνι γαλουχήθηκε μέσα από αυτές τις ιστορίες (τις οποίες μάλιστα χρησιμοποίησε ως βάση στην ταινία «Η ζωή είναι ωραία»). Ο υιός Μπενίνι έχει τρεις μεγαλύτερες αδερφές, την Μπρούνα, την Αλμπερτίνα και την Άννα, καμία εκ των οποίων δεν ασχολήθηκε με την υποκριτική. Η οικογένεια του βρισκόταν κάτω από τα όρια της φτώχιας, ενώ αναγκαζόταν να μοιράζεται το κρεβάτι του με τη μητέρα του και τις τρεις αδερφές του. Ο ίδιος, όμως, θυμάται εκείνες τις στιγμές ως «ευχάριστες, γεμάτες με τον ανθρωπισμό και τη ζεστασιά του βραδινού αέρα».
Ο Ρομπέρτο μεγάλωσε σε μία καθολική οικογένεια, ενώ ήταν και παπαδοπαίδι. Σε μία συνέντευξη του είχε υποστηρίξει πως ακόμα χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως «πιστό». Το 1965 είχε έρθει στην πόλη του ένα τσίρκο. Χωρίς φυσικά να διαθέτει τα χρήματα για το αντίτιμο του εισιτηρίου, θα μπει κρυφά στη σκηνή, με σκοπό να παρακολουθήσει τα τελευταία νούμερα της παράστασης. Τα λιοντάρια, οι σχοινοβάτες, οι μάγοι και οι κλόουν θα μαγέψουν τον μικρό Ρομπέρτο. Από μικρή ηλικία είχε σκοπό να βρεθεί στον κόσμο του θεάματος και στην ηλικία μόλις των 13 χρόνων έγινε βοηθός ενός από τους μάγους του συγκεκριμένου τσίρκου. Η μητέρα του όμως του απαγόρευσε να ξαναπάει, όταν πρόσεξε καψίματα στα χέρια του, τα οποία οφείλονταν σε ένα από τα κόλπα. Το επόμενο σημαντικό του βήμα για την καριέρα του το πραγματοποίησε εξαιτίας μίας παράδοσης στην Τοσκάνη, κατά την οποία έπρεπε να διασκευάσει γνωστά ποιήματα. Αποδείχτηκε πως είχε μεγάλο ταλέντο, και οι διασκευές του είχαν τεράστια απήχηση στην μικρή κοινωνία. Γνωρίζοντας, πλέον, με τι θα ήθελε να ασχοληθεί, θα λάβει μέρος σε ένα υπόγειο (Underground) θέατρο για ένα χρόνο. Στη συνέχεια, ο Ρομπέρτο Μπενίνι θα μεταβεί στη Ρώμη και θα βρεθεί σε αρκετές θεατρικές ομάδες, όντας πλέον ηθοποιός. Εκεί θα έρθει σε επαφή με έργα μεγάλων καλλιτεχνών, κάτι που δεν είχε την ευκαιρία να γνωρίσει στον τόπο που μεγάλωσε. Θα μαγευτεί από τα έργα του Γουίλιαμ Σαίξπηρ, αλλά αυτός που πραγματικά τον άλλαξε, δεν ήταν άλλος από τον Τσάρλι Τσάπλιν. Ο Μπενίνι θα μελετήσει το χιούμορ, τις κινήσεις του σώματος του, τις εκφράσεις του προσώπου του, αλλά και τον τρόπο που πάντρευε την κωμωδία με την τραγωδία. Στοιχεία που θα υιοθετήσει και θα χρησιμοποιήσει στη μετέπειτα καριέρα του.
Ρομπέρτο Μπενίνι στη Μεγάλη Οθόνη και προσωπική ζωή
Μοιραία στιγμή για την καριέρα του Ρομπέρτο Μπενίνι αποτελεί, αναμφισβήτητα, η γνωριμία του με τον σκηνοθέτη Τζουσέπε Μπερτολούτσι. To 1977, σε ηλικία 25 ετών, θα πρωταγωνιστήσει στον κινηματογράφο για πρώτη φορά στην ταινία “Berlinguer: I love you (Berlinguer ti voglio bene)”. Το σενάριο γράφτηκε από τους Μπενίνι και Μπερτολούτσι, με τον δεύτερο να σκηνοθετεί και την ταινία. Ο Ρομπέρτο θα ενσαρκώσει τον Μάριο Τσιόνι, έναν ποιητή που ερωτεύεται μία έξυπνη γυναίκα που μισεί την ποίηση. Έκτοτε θα πάρει μέρος σε πολλές ταινίες και θα γίνει ευρέως γνωστός στο ιταλικό, αλλά και στο ευρωπαϊκό κοινό, το οποίο θα λατρέψει το χιούμορ, την υπερβολή και την εκφραστικότητά του. Μάλιστα, δε θα σταματήσει εκεί, καθώς το 1983 θα πραγματοποιήσει το ντεμπούτο του ως σκηνοθέτης με την ταινία “You disturb me (Tu mi turbi)”. Στην ταινία θα συνεργασθεί για πρώτη φορά με την ηθοποιό Νικολέτα Μπράσκι, η οποία θα αποτελέσει την μετέπειτα γυναίκα του. Οι δυο τους γνωρίσθηκαν το 1980 και ενώ η Μπράσκι σπούδαζε στην Ακαδημία της Ρώμης δραματικές τέχνες. Συνεργάσθηκαν πολλές φορές σε ταινίες και η χημεία τους ήταν εκπληκτική. Παντρεύτηκαν στις 26 Δεκεμβρίου του 1991 και έχουν παραμείνει μαζί έως και σήμερα.
Μέχρι τη δεκαετία του ‘90 και ενώ ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στην Ευρώπη, για την Αμερική αποτελούσε κάτι άγνωστο. Ο Ρομπέρτο Μπενίνι είχε πάρει μέρος και σε κάποιες αμερικάνικες ταινίες, χωρίς όμως να καταφέρει να συστήσει τον εαυτό του στο ευρύ κοινό των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως του άρμοζε. Όλα αυτά άλλαξαν απότομα, όταν, το 1997, βγήκε στον κινηματογράφο η ταινία “Η ζωή είναι ωραία”.
La Vita è Bella και κριτικές
Δε μπορούσα παρά να κάνω μία ειδική αναφορά στη μεγαλύτερη επιτυχία του Ρομπέρτο Μπενίνι ,“Η ζωή είναι ωραία”. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ψηφίστηκε στην κορυφή των τριών καλύτερων ευρωπαϊκών ταινιών, από την «Ευρωπαϊκή Λίστα», την μεγαλύτερη έρευνα για την Ευρωπαϊκή κουλτούρα. Η ταινία βγήκε για πρώτη φορά στους κινηματογράφους στις 20 Δεκεμβρίου του 1997 στην Ιταλία και ένα χρόνο αργότερα έφτασε στην Αμερική. Οι πάντες λάτρεψαν τον μικρόσωμο γκαφατζή, αλλά γεμάτο χιούμορ, Γκουίντο (Ρομπέρτο Μπενίνι) και την προσπάθεια του να γοητεύσει την Ντόρα (Νικολέτα Μπράσκι). Θα ξεπεράσουν τις δυσκολίες που υπήρχαν εξαιτίας κοινωνικών, αλλά και φυλετικών διαφορών, δείχνοντας πως ο έρωτας τους είναι πολύ δυνατός. Πως άλλωστε θα μπορούσε κανείς να αντισταθεί στο μαγευτικό «Buongiorno Principessa» του Μπενίνι! Είναι μετά από μερικά χρόνια και ενώ έχουν παντρευτεί και κάνει ένα γιο που έρχεται η εντολή για το ολοκαύτωμα.
Ο Γκουίντο με τον γιό του Τζιοζέ (Τζιόρτζιο Κανταρίνι) θα βρεθούν σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης και εκείνος θα προσπαθήσει να προστατεύσει το παιδί του από τους Γερμανούς ναζί. Τον πείθει πως ό,τι ζούνε είναι ένα παιχνίδι και η ανταμοιβή, αν κερδίσουν, είναι ένα τανκ.
Εν γνώση μου δεν κάνω μεγαλύτερη αναφορά στην πλοκή της ταινίας, καθώς υπάρχουν άνθρωποι που δεν την έχουν δει και μπορεί αφού διαβάσουν αυτό το άρθρο να κάνουν ένα μεγάλο δώρο στον εαυτό τους. Ο Ρομπέρτο Μπενίνι καταφέρνει κάτι μοναδικό, ακροβατεί ανάμεσα στο δράμα και στην κωμωδία, χαρίζοντας μας δυνατά γέλια και ψυχοφθόρες στιγμές. Το 1998 η ταινία θα είναι υποψήφια για 7 Όσκαρ και θα κερδίσει σε 3 κατηγορίες, Α’ Ανδρικού Ρόλου, Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας και Καλύτερης Μουσικής.
Πέρα από τις διθυραμβικές κριτικές της ταινίας υπάρχουν και κάποιοι ενάντιοι που θεώρησαν πως ο Μπενίνι χλευάζει το ολοκαύτωμα και δε φέρεται σοβαρά σε μία από τις μεγαλύτερες τραγωδίες του 20ου αιώνα. Τέτοιες απόψεις αποτέλεσαν την μειονότητα και αντικρούστηκαν από κριτικούς τέχνης, οι οποίοι έπλεξαν το εγκώμιο του σκηνοθέτη-Μπενίνι, εκθειάζοντάς τον για την τόλμη του να παράξει κάτι τόσο πρωτοποριακό. Θεωρώ πως την καλύτερη απάντηση την έδωσε ο ίδιος ο σκηνοθέτης, λέγοντας: «είναι μία τεράστια τραγωδία (ολοκαύτωμα) και σέβομαι την αντίδρασή τους. Ζητώ συγγνώμη γι’ αυτό, αλλά δεν το καταλαβαίνω». Ο Ρομπέρτο θεωρεί πως η ταινία του παρουσιάζει τις δραματικές συνθήκες που επικρατούσαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και ο ίδιος προσπάθησε να ελαφρύνει κάποιες σκηνές με ένα απλό χιούμορ, χωρίς να θέλει να μειώσει τη σοβαρότητα της κατάστασης.
Η συνέχεια του Ρομπέρτο Μπενίνι ήταν πλέον αναμενόμενη και γεμάτη επιτυχίες, διακρίσεις και συνεργασίες με κορυφαία ονόματα του χώρου, όπως τον Woody Allen. Θεωρήθηκε είδωλο στην Αμερική και στην Ιταλία λατρεύτηκε όσο λίγοι. Συνέχισε να σκηνοθετεί και να πρωταγωνιστεί σε διάφορες κωμωδίες και όχι μόνο, αλλά θεωρώ πως καμία ταινία του δεν ξεπερνά το αριστούργημα του 1997, χωρίς αυτό να πρέπει να τις υποτιμά.
Αξίζει κανείς να παρακολουθήσει την ομιλία του στην τελετή απονομής του βραβείου Όσκαρ για την καλύτερη Ξενόγλωσση Ταινία, ώστε να συνειδητοποιήσει το χαρακτήρα και την προσωπικότητα αυτού του χαρισματικού ανθρώπου. Δε μπορείς παρά να παρακολουθήσεις το βίντεο με ένα χαζό γέλιο που θα διαρκέσει από τα πρώτα δευτερόλεπτα έως και το τέλος της ομιλίας του. Ο Ρομπέρτο Μπενίνι είναι ένας ξεχωριστός και μοναδικός άνθρωπος.
Πηγές
https://www.britannica.com/biography/Roberto-Benigni
https://www.biography.com/people/roberto-benigni-9207145
https://www.theguardian.com/culture/1999/jan/29/awardsandprizes
http://www.florencevillas.com/tuscany-travel-guide/florence-people-s/roberto-benigni
http://www.goethe.de/ins/be/prj/eli/erg/ges/enindex.htm
https://www.imdb.com/name/nm0000905/
https://www.theguardian.com/film/Guardian_NFT/interview/0,4479,70573,00.html
