Όσον εν πολέμω σίδηρος δύναται, τοσούτον εν πολιτεία λόγος ευ έχων ισχύει.
Όση αξία έχει στον πόλεμο το σίδερο, τόση αξία έχει στην πολιτική η καλή ομιλία.
Σόλων, Αρχαίος Αθηναίος νομοθέτης και φιλόσοφος
Δεξιοτεχνικά «σμιλευμένες» κινήσεις που συνοδεύουν φανταχτερές φράσεις- αλεξίπτωτα στην τελική προσγείωσή τους στο εκλογικό σώμα. Οράματα-βιτρίνες που λουστράρουν τα νέα εμπορεύματά τους ζητιανεύοντας μια πολυπόθητη ψήφο εμπιστοσύνης στην κάλπη. Ή αλλιώς σκληρές παρτίδες πολιτικής σκακιστικής με ευφάνταστους προεκλογικούς ελιγμούς, ανέλπιστα πολιτικά «ντριπλαρίσματα». Kόκκινες και κίτρινες κάρτες, απόλυτα «αουτσάιντερ» και αμφιλεγόμενα φαβορί να διαξιφίζονται σε ένα άνευ όρων πολιτικό ροντέο.
Ποια όμως τα βασικά χαρακτηριστικά της ψυχολογίας των ψηφοφόρων; Υπάρχουν άραγε οι κατάλληλες λέξεις-κλειδιά που σφυρηλατούν τις εκλογικές μας προτιμήσεις; Είμαστε φύσει πολιτικά όντα; Ποια επιστήμη διερευνά τη ψυχολογική ταυτότητα του εκλογικού σώματος; Τι είναι η “εκλογική ψυχολογία”;
Ο επιστημονικός κλάδος που ασχολείται με τη ψυχολογία της ψηφοφορίας αλλά και την επιλογή συμμετοχής ή αποχής από τις κάλπες καλείται “εκλογική ψυχολογία”. Η “διάχυση της ευθύνης”, η “ανησυχία αξιολόγησης” αλλά και η ευρύτερη δυσπιστία προς τους πολιτικούς εκπροσώπους τρέφουν την απάθεια των ψηφοφόρων. Η εκλογική ψυχολογία στην καρδιά της κορυφαίας δημοκρατικής έκφρασης.
Η αναπόσπαστη ανάγκη του ανήκειν αναμφίβολα πυροδοτεί την κατηγοριοποίηση των ψηφοφόρων σε κόκκινα, πράσινα, γαλάζια στρατόπεδα μέσα σε ένα κλίμα τεχνητής πόλωσης. Σε ένα βιβλίο σταθμό της επιστημονικής έρευνας «The American Voter», ένας εκ των συγγραφέων του ο Phillip Converse έφερε στο μικροσκόπιο της κοινωνικής ψυχολογίας στη δεκαετία του 60’, ακαδημαϊκές θεωρήσεις περί ψηφοφόρων. Στο στόχαστρο των επιστημονικών αναζητήσεων βρέθηκε ο παγιωμένος ισχυρισμός σχετικά με την εφ’ όρου ζωής ταύτιση του εκλογικού σώματος με ένα πολιτικό κόμμα. Ταύτιση που πιθανότατα καλλιεργήθηκε σε πρώιμα στάδια της ζωής του ψηφοφόρου και εν συνεχεία άνθισε κατά την περίοδο της ενηλικίωσής του. Συγχρόνως προτάθηκε η λειτουργία της προεκλογικής καμπάνιας ως εκστρατευτικού μέσου προώθησης της έμφυτης ροπής των εκλογέων προς ένα κόμμα χωρίς ανάγκη λιποταξίας σε κάποιο άλλο πολιτικό στρατόπεδο.
Ποιοι όμως φαντάζουν ως οι καταλυτικοί παράγοντες επηρεασμού των πολιτικών αποφάσεών μας; Πόσο εύκολα λοξοδρομούμε από την αρχική μας πολιτική τοποθέτηση;
Σύμφωνα με τη θεωρία του Kelley(1983), κατά την είσοδο των ψηφοφόρων στο εκλογικό παραβάν επιτυγχάνεται μια ιδιότυπη ψυχολογική ζύμωση, με την καταμέτρηση προτερημάτων και ελαττωμάτων των υποψηφίων. Το προεκλογικό αυτό «τεφτέρι» συμπαθειών και αντιπαθειών οδηγεί σε ένα τελικό σκορ των υποψήφιων ηγετών. Αντίθετα η πλειοψηφία των εκλογέων ενεργοποιεί τους μηχανισμούς μνήμης, ανασύροντας από το χρονοντούλαπο σημαντικά στιγμιότυπα της προεκλογικής καμπάνιας. Γεγονότα και περιστάσεις της πορείας των υποψηφίων προς την τελειωτική αναμέτρηση.
Όμως ποια γενεσιουργός δύναμη μας ωθεί στις κάλπες την ημέρα εκλογής με τη γνώση ότι η δική μας ψήφος μπορεί να «χαθεί» ανάμεσα σε εκατομμύρια άλλες;
“Η πιθανότητα ότι θα είμαι η αποφασιστική ψήφος στις προεδρικές εκλογές του 2008 είναι πολύ μικρότερη από την πιθανότητα να χτυπηθώ από ένα αυτοκίνητο στο δρόμο προς τις εκλογές”, αναφέρει ο Kevin Lanning, PhD του Πανεπιστημίου Atlantic Florida, σε παράφραση της παρατήρησης του εκλιπόντος ψυχολόγου του Πανεπιστημίου της Μινεσότα, Paul E. Meehl. “Αν το δούμε μόνο με αυτούς τους όρους, φαίνεται παράλογο”, συμπληρώνει ο Lanning.
Πείραμα
Οι Acevedo και Krueger εδράζοντας τη θεωρία τους σε μια ιδέα που καλλιεργήθηκε το 1984 από τους Amos Tversky και George Quattrone, υποστήριξαν ότι η δράση των ψηφοφόρων υποκινείται από δύο άκρως εγωκεντρικούς μηχανισμούς. Τον μηχανισμό «ψευδαίσθησης των ψηφοφόρων» αλλά και τον αντίστοιχο μεμονωμένου επηρεασμού του αποτελέσματος από την προσωπική του ψήφο. Σε ένα υποθετικό σενάριο, στα φαντασιακά όρια μιας τεχνητής χώρας, οι συμμετέχοντες χωρίσθηκαν σε ένθερμους υποστηρικτές του Κόμματος της Ειρήνης αλλά και του Κόμματος του Πολέμου αντίστοιχα.
Ωστόσο παρά την πρόθεσή τους να οδηγηθούν στις εκλογικές κάλπες, αστάθμητοι παράγοντες παρακώλυσαν την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν. Σε τέσσερεις διαφορετικές εκδοχές, το κόμμα τους κατόρθωσε να κόψει πρώτο το νήμα του τερματισμού ενώ οι ίδιοι ψήφισαν (ή απείχαν). Σε αντίθεση το υποστηριζόμενο κόμμα «σκόνταψε» λίγο πριν το καταληκτικό λάκνισμα ενώ οι ίδιοι είχαν ψηφίσει (ή απείχαν). Σε περίπτωση νίκης, παρατηρήθηκε μια εκτόξευση των δεικτών ικανοποίησης. Με παράλληλη κατρακύλιση των επιπέδων λύπης. Ενώ κατά την αποχή ή ακόμη και την τελική ήττα, παρατηρήθηκε ελαχιστοποίηση της ικανοποίησης τους.
Αυτές οι συμπεριφορές υποστηρίζουν τον ισχυρισμό ότι οι άνθρωποι πιστεύουν πως οι ψήφοι τους μπορούν να κάνουν τη διαφορά στα εκλογικά αποτελέσματα, σημειώνει ο Krueger.
Ψήφος ως πράξη.. αλτρουισμού
Σωρεία ψυχολόγων και πολιτικών επιστημόνων διαβλέπουν στην άσκηση του εκλογικού δικαιώματος μία πράξη αλτρουισμού. Η ψευδαίσθηση του ψηφοφόρου ή αλλιώς η πεποίθηση των πολιτών ότι λόγω της δικής τους ψήφου άνθρωποι παρόμοιων πολιτικών καταβολών θα οδηγηθούν επίσης στις κάλπες, κυριάρχησε στη σκέψη πολλών Αμερικανών.
«Μπορούμε να σκεφτούμε την ψηφοφορία ως έκφραση της αυτο-έννοιας», σημειώνει ο Lanning. “Αν είμαι Αμερικανός και οι Αμερικανοί ψηφίσουν, τότε η πράξη ψηφοφορίας είναι μια έκφραση του ποιος είμαι.”
Μια έρευνα του προέδρου του τμήματος Πολιτικών επιστημών στο State University of New York, Richard Jankowski αναδύει στην επιφάνεια της επιστημονικής έρευνας ισχυρά πειστήρια αλτρουιστικής προδιάθεσης. Σύμφωνα με τα πορίσματα μιας πιλοτικής Αμερικανικής εθνικής μελέτης του 1995, «οι άνθρωποι που ψηφίζουν τείνουν να είναι εξαιρετικά αλτρουιστές και οι άνθρωποι που δεν ψηφίζουν τείνουν να είναι πολύ πιο αυτοτελείς».
Η προσφυγή ωστόσο στις κάλπες ενδέχεται να αναδειχθεί σε μια «πράξη ρουτίνας» για ορισμένους ή ακόμη και μια μορφή «υποχρεωτικού κανόνα συμμόρφωσης» που ασκεί κινητήρια δύναμη. “Αν οι άνθρωποι φανούν πεπεισμένοι ότι οι εκλογές δεν είναι δίκαιες και η συμμετοχή τους δεν έχει σημασία” υποστηρίζει ο Lanning, “ο κανόνας από τους πολλούς μπορεί να υποχωρήσει στην τυραννία των λίγων”.
Ψηφοφόροι- μαριονέτες με τάσεις προσφυγής ή αποχής από τις κάλπες και υποψήφιοι-χαρτοπαίχτες ανακινούν τους πεσσούς της εκλογικής παρτίδας, μοιράζοντας εκ νέου την πολιτική τράπουλα. Το εκλογικό σώμα-η βασίλισσα της παρτίδας που όλοι επιχειρούν να αρπάξουν με ένα τελικό ρουα ματ. Ο πολίτης, η κυρίαρχη μονάδα υπολογισμού του τελικού αποτελέσματος που μπορεί να οδηγήσει σε αναπάντεχο βατερλό ή τελική Αναγέννηση. Η εκλογική ψυχολογία το καρδιογράφημα των αντιδράσεων του ψηφοφόρου.
Πηγές:
- “Why do we vote”, ανακτήθηκε από www.apa.org, τελευταία πρόσβαση στις 5/10/2020
- “Ο μύθος του ελεύθερου ψηφοφόρου”, ανακτήθηκε από www.psychology.gr, τελευταία πρόσβαση στις 5/10/2020
- “The psychology of voting”, ανακτήθηκε από www.electionstudies.org, τελευταία πρόσβαση στις 5/10/2020
