Όταν μιλάει κανείς για Διαφωτισμό και Διαφωτιστές αναφέρεται συνήθως στις ιδέες του Μοντεσκιέ, του Βολτέρου, του Ρουσσώ, του Ντιντερό και τους λοιπούς Γάλλους και Άγγλους φιλοσόφους του 18ου αιώνα. Λίγοι όμως τυχαίνει να γνωρίζουν τον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν ορισμένες γυναίκες στο κίνημα του Διαφωτισμού. Παρά την βαθύτατα πατριαρχική κοινωνία της εποχής, όπου οι γυναίκες υποβιβάζονταν σε βοηθούς των ανδρών τους και νοικοκυρές των σπιτιών τους, αρκετές κατάφεραν να σπάσουν τα δεσμά τους και να συμβάλλουν ή ακόμα και να δημιουργήσουν δικά τους έργα.
Γυναίκες, κυρίως αριστοκρατικής καταγωγής, όχι απλώς δεν ήταν απούσες από τον διάλογο της εποχής, αλλά αντιθέτως ήταν υπεύθυνες για την διοργάνωση ενός από τους πιο σημαντικούς πυρήνες παραγωγής και διάπλασης ιδεών του Διαφωτισμού: Τα σαλόνια. Η οικοδέσποινα του σαλονιού διάλεγε τους καλεσμένους της μα πρωτίστως επέλεγε τα θέματα της συζήτησης και ήταν επίσης υπεύθυνη για την ομαλή διεξαγωγή του διαλόγου, χωρίς ωστόσο να εκφέρει άποψη η ίδια. Καταξιωμένοι σεναριογράφοι, ποιητές και συγγραφείς παρουσίαζαν τα αδημοσίευτα ακόμα έργα τους στα σαλόνια και τα έθεταν προς τη διαβούλευση και τον σχολιασμό των καλεσμένων, λαμβάνοντας ύστερα την κριτική αυτή υπόψιν. Μερικοί από τους μεγαλύτερους Διαφωτιστές στο πάνθεο του κινήματος, όπως είναι οι συγγραφείς της Εγκυκλοπαίδειας [Encyclopédie], συναντήθηκαν και συζήτησαν μεταξύ τους σε αυτές τις απογευματινές συνεδρίες των σαλονιών της Madame Geoffrin, της Madame Dudeffand ή της Julie de Lespinasse.
Ορισμένες δε τόλμησαν και εναντιώθηκαν στο στερεότυπο που θεωρούσε το θηλυκό φύλλο κατώτερο νοητικά από το ανδρικό, ξεκινώντας το δικό τους, αυτόνομο έργο. Γυναίκες που άφησαν ιστορία, όπως η Pauline Robert de Lezadiere, η οποία έγραψε πολλαπλούς τόμους σχετικά με την Ιστορία των Γαλλικών Νόμων. Ή, όπως η Caroline Herschel η οποία εξαιτίας των παρατηρήσεων της στην αστροφυσική, το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης μετονόμασε αργότερα ένα κολλέγιο προς τιμήν της. Ή, η Laura Bassi, η γνωστή φυσικός που έγινε η πρώτη γυναίκα απόφοιτος του Πανεπιστήμιου της Μπολόνια, καθώς και η πρώτη γυναίκα στην Ευρώπη που απέκτησε επαγγελματική θέση σε πανεπιστήμιο. Σε γενικότερα πλαίσια, οι Ιστορικοί υπολογίζουν ότι πάνω από 300 γυναίκες συγγραφείς δημοσίευσαν γραπτά έργα τους και αυτό κοιτώντας μονάχα τη δεκαετία της Γαλλικής Επανάστασης, 1789-99. Γεγονός που παρατηρήθηκε όχι μόνο στη Γαλλία αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Από την Αγγλία ως τη Σουηδία και από την Μπολόνια ως το Εδιμβούργο. Συμπεριλαμβανομένου και του αριθμού των γυναικών αρθρογράφων και αρχισυντακτριών στα πολυάριθμα γυναικεία περιοδικά που άνθιζαν τη περίοδο εκείνη, καταλαβαίνει κανείς ότι οι γυναίκες έμπαιναν δυναμικά στο φιλοσοφικό κόσμο του 18ου αιώνα.
Δεν θα μπορούσε ωστόσο να ολοκληρωθεί τούτο το άρθρο δίχως την αναφορά ίσως στην σημαντικότερη γυναικεία φυσιογνωμία της εποχής. Την σύζυγο του μεγάλου φιλοσόφου και αναρχικού William Godwin και μητέρα της Merry Shelley, συγγραφέα του πασίγνωστου μυθιστορήματος Φρανκενστάιν ή ο Σύγχρονος Προμηθέας. Μιλάω φυσικά για την Marry Wollstonecraft. Φιλόσοφο και συγγραφέα δέκα βιβλίων, με το γνωστότερο της, Η αναγνώριση των Δικαιωμάτων της Γυναίκας [A Vindication of the Rights of Woman]. Εντός του οποίου εξαπολύει μια πρωτόγνωρη επίθεση στα κείμενα που αποτύπωναν τις γυναίκες ως υποδεέστερα όντα και όχι ως μέλη του ανθρώπινου είδους. Αντιμέτωπη με τους ρόλους που της φόρτωνε μια καταπιεστική κοινωνία, δεν δίστασε να αντιπαρατεθεί με τη φιλοσοφική ελίτ της εποχής, από τον Ρουσσώ μέχρι τον ηθικολόγο Τζόν Γκρέγκορι, κατηγορώντας τους για τις υποτιμητικές τους απόψεις προς το ήμισυ του ανθρώπινου πληθυσμού. Με το οξυδερκές της μυαλό έθεσε τους ιδεολογικούς πυλώνες για αυτό που σύντομα θα εξελισσόταν στο σύγχρονο Φεμινιστικό Κίνημα.
Τα τείχη όμως που κύκλωναν και παγίδευαν τις γυναίκες συγγραφείς και φιλοσόφους της εποχής, ήταν ψηλά και παχιά. Η ανώτερη εκπαίδευση ήταν απαγορευμένη για εκείνες. Όπως και τα διάφορα επαγγέλματα που συντηρούσαν τους άνδρες συγγραφείς. Αν ήθελαν να επιβιώσουν, έπρεπε να είναι σύζυγοι, κι αν ήταν σύζυγοι τους έμελλαν άλλες υποχρεώσεις. Δεν μπορούσαν να συζητάνε τις απόψεις τους στους δημόσιους χώρους, όπου δεν τους επιτρεπόταν η πρόσβαση. Και στην περίπτωση που συνέχιζαν να γράφουν, έπρεπε να τα βγάλουν εις πέρας μέσα σε έναν βαθύτατα ανδροκρατούμενο και επιθετικό προς εκείνες κλάδο. Ήτανε πραγματικά επαναστατικό το έργο που επιτέλεσαν οι γυναίκες του Διαφωτισμού, αρνούμενες να αποσιωπήσουν τις σκέψεις τους. Η ιστορία οφείλει να αναγνωρίσει την συμβολή τους και να τις επιβραβεύσει αποκαθιστώντας τη θέση τους στα βιβλία του Διαφωτισμού.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Taylor, B. & Knot, S. (2004). Women, Gender and Enlightenment. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Outram, D. (2012). The Enlightenment. New York: Cambridge University Press.
Tomaselli, S. (1985). The Enlightenment Debate on Women. History Workshop Journal, 22, 101-24.
Von Hon Melton, J. (2001). The Rise of the Public Enlightenment. Cambridge: Cambridge University Press.
