Από το 2014, η Υεμένη, μία χώρα της αραβικής χερσονήσου βιώνει μία άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική κρίση, ως συνέπεια ενός καταστροφικού εμφυλίου πολέμου ο οποίος πλήττει τη τη χώρα και έχει οδηγήσει σε τραγικές καταστροφές και ανυπολόγιστες ζημιές. Παρόλα αυτά, γεγονός παραμένει πως, ακόμα και σήμερα, οι εξελίξεις και τα γεγονότα που διαδραματίζονται στο εσωτερικό της φαίνεται να μην απασχολούν ιδιαίτερα, όχι απλά τον απλό κόσμο αλλά και μία μεγάλη μερίδα δημοσιογράφων, μελετητών, ερευνητών και ακαδημαϊκών. Είναι σπάνιο φαινόμενο να δει κανείς εικόνες από τη χώρα αυτή ή να διαβάσει ειδήσεις σε εγχώρια και διεθνή ΜΜΕ. Ο εμφύλιος που καλά κρατεί, αν και έχουν στοιχειοθετηθεί κατηγορίες για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα παρέμενε άγνωστος και πολλές πλευρές του, καλά κρυμμένες. Τα αίτια όμως που οδήγησαν την Υεμένη στο χείλος της κατάρρευσης, είναι σύνθετα και χρωματισμένα με έντονο κοινωνικό χρώμα.
Η Υεμένη καταλήφθηκε πρώτη φορά από την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1517, όμως μετά από μερικούς αιώνες, οι Οθωμανοί αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν από την περιοχή και στα μέσα του 17ου αιώνα, δημιουργήθηκε εκεί ένα θεοκρατικό κράτος, με κύρια φιγούρα τον Ζαΐντί «Ιμάμη», ΑλΜανσούρ Αλ-Κασίμ. Το κράτος αυτό όμως, μετά από μερικά χρόνια άρχισε να χάνει την ισχύ του και στο νότο της χώρας, άρχισαν να δημιουργούνται διάφορα αυτόνομα σουλτανάτα. Στα μέσα του 19ου αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέλαβε ξανά το βόρειο τμήμα της χώρας, ενώ το νότιο πέρασε στην επικυριαρχία της Βρετανίας. Το 1904, μία συνθήκη μεταξύ Λονδίνου και Κωνσταντινούπολης, επικύρωσε τον διαχωρισμό της Υεμένης σε βορρά και νότο.
Η διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε ως αποτέλεσμα, την αποχώρηση για δεύτερη φορά των Οθωμανών από την Υεμένη και τη δημιουργία ακόμη ενός θεοκρατικού κράτους, υπό έναν “Ιμάμη”. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60, ένας εμφύλιος πόλεμος που έγινε μεταξύ των βόρειων Υεμένιων, είχε ως αντίκτυπο την ανατροπή του “Ιμάμη” από στρατιωτικούς, ενώ ιδρύθηκε η Αραβική Δημοκρατία της Υεμένης σε όλο το βόρειο τμήμα της χώρας. Κάποιοι θεωρούν αυτή τη σύρραξη και τα γεγονότα που ακολούθησαν, ως ένα ακόμη επεισόδιο του Ψυχρού Πολέμου. Η Αραβική Δημοκρατία της Υεμένης είχε ένα έντονα ασταθές πολιτικό καθεστώς, μέχρι την επικράτηση του Α. Σαλέχ, το 1978.
Στον νότο από την άλλη, ένα έντονο κίνημα κατά της αποικιοκρατίας των Βρετανών αναπτύχθηκε σύντομα με σκοπό την εκδίωξή τους από τη χώρα. Το 1967, οι Βρετανοί αποχώρησαν από τη νότια Υεμένη και η επικράτηση σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών δυνάμεων στην περιοχή, είχε ως συνέπεια τη δημιουργία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Υεμένης. Η Νότια Υεμένη λειτούργησε με βάση σοσιαλιστικά πρότυπα, ενώ η υποστήριξη από την ΕΣΣΔ ήταν παραπάνω από εμφανής. Μέσα στα «ψυχροπολεμικά» πλαίσια της περιόδου ήταν επόμενο οι δύο χώρες να μείνουν χωρισμένες, καθώς οι δυτικοί και οι Η.Π.Α προσέγγισαν την Αραβική Δημοκρατία της Υεμένης. Η διάλυση της ΕΣΣΔ σήμανε και την ενοποίηση της Υεμένης, το 1990, αφού η Λαϊκή Δημοκρατία στηριζόταν σχεδόν αποκλειστικά από τη Μόσχα. Η ενοποίηση ακολουθήθηκε από εκλογές που ανέδειξαν ως πρόεδρο τον Α. Σάλεχ το 1993. Οδήγησαν όμως το 1994 και σε έναν εμφύλιο πόλεμο στην προσπάθεια του «Σοσιαλιστικού Κόμματος της Υεμένης» και του πρώην κράτους της Νότιας Υεμένης είτε να αποσπάσει ένα καθεστώς αυτονομίας και η Υεμένη να λειτουργήσει ως ομοσπονδία, είτε να ανεξαρτητοποιηθεί πλήρως.
Το φυλετικό σύστημα που υπάρχει στην Υεμένη έχει, σε μεγάλο βαθμό, συντελέσει και αυτό στις κοινωνικές και οικονομικές αντιθέσεις που επικρατούν μεταξύ βορρά και νότου. Στην Υεμένη υπάρχουν περίπου 200 φυλές από τις οποίες 168 κατοικούν στο βόρειο τμήμα της χώρας, ενώ οι υπόλοιπες στο νότιο τμήμα, κυρίως σε ορεινές περιοχές. . Οι φυλές της Υεμένης σε μεγάλο βαθμό δεν διαφοροποιούνται εθνικά αλλά αποτελούν ομογενοποιημένες ομάδες στη βάση της παράδοσης και της περιοχής κατοικίας τους. Μετά την ενοποίηση της Υεμένης το 1990 μέλη των φυλών και κυρίως «σεΐχηδες», όπως για παράδειγμα από τη φυλετική ένωση του Α. Σάλεχ, εμπλέκονταν όλο και περισσότερο στις δομές του κράτους, είτε λαμβάνοντας θέσεις στο κοινοβούλιο της χώρας είτε σε άλλους τομείς της κρατικής μηχανής. Ως επακόλουθο, ιδιαίτερα στον 21ο αιώνα και πλησιάζοντας εγγύτερα χρονικά στον εμφύλιο πόλεμο και το 2014, όλο και μεγαλύτερο τμήμα των φυλών της χώρας, ασχολούταν με την κρατική μηχανή, αποκτώντας αυξημένη πολιτική δύναμη για την άσκηση της εξουσίας. Σαφώς, η αντίθεση μεταξύ νότου και βορρά είναι αρκετά βαθύτερη και έχει ιστορικές, κοινωνικές και ιδεολογικές ρίζες. Το νότιο τμήμα της χώρας είναι σε μεγαλύτερο βαθμό αστικοποιημένο και προηγμένο κοινωνικά και οικονομικά, λαμβάνοντας υπόψη τη θέση των σημαντικών λιμανιών της χώρας.
Οι θρησκευτικές αντιθέσεις έχουν επίσης οξύνει την κοινωνική και ιδεολογική αντιπαράθεση στην Υεμένη, μιας και οι κάτοικοι χωρίζονται σε σουνίτες και σιίτες Ζαΐντι. Οι σουνίτες αποτελούν το 65-70% του πληθυσμού της χώρας και κατοικούν κυρίως στις κεντρικές, τις νότιες και τις παράκτιες περιοχές. Οι σιίτες αποτελούν γύρω στο 30-35% του πληθυσμού και βρίσκονται εγκατεστημένοι στο βόρειο τμήμα της χώρας, αν και στις συγκρούσεις της νεότερης Υεμένης, στον 20ο αιώνα, δεν εμφανίζονται σημαντικά θρησκευτικά – σεχταριστικά ερείσματα. Παρόλα αυτά, στη σύγκρουση του 2004 μεταξύ των ανταρτών Χούθις και του προέδρου Α. Σάλεχ, τα θρησκευτικά ερεθίσματα ήταν μεγάλα. Παρόλο που δεν αποτελούσε μια αμιγώς θρησκευτική αντιπαράθεση, η σύγκρουση αυτή «έφερε στην επιφάνεια» την ανάπτυξη τόσο του σουνιτικού όσο και του σιιτικού, «θρησκευτικού ριζοσπαστισμού», η οποία πραγματοποιήθηκε στη χώρα, μετά το 1990.
Επιπλέον, πρέπει να έχουμε υπόψη μας πως η Υεμένη, κατά ένα μεγάλο ποσοστό της σύγχρονης ιστορίας της, έχει γίνει στόχος επέμβασης ξένων δυνάμεων. Ειδικότερα, η κατάσταση που διαμορφώθηκε στην Υεμένη με την έκρηξη της Αραβικής Άνοιξης, συνέβαλε στην αύξηση της παρέμβασης της Σαουδικής Αραβίας, των κρατών του Κόλπου και των Η.Π.Α, στο εσωτερικό της χώρας. Μια παρέμβαση, η οποία συνεχίστηκε εντεινόμενη στον επακόλουθο εμφύλιο πόλεμο, με τον ίδιο τον πόλεμο πέρα από μια εσωτερική σύγκρουση να αποτελεί πεδίο έκφρασης των αντιπαραθέσεων μεταξύ των περιφερειακών Δυνάμεων της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Βλέπουμε έτσι πως, η έκρηξη του εμφυλίου στην Υεμένη ήρθε ως επακόλουθο πολλών και συχνά περίπλοκων παραγόντων. Το φυλετικό σύστημα, η οικονομική και κοινωνική διαφορά βορρά – νότου, οι θρησκευτικές αντιθέσεις και η επέμβαση ξένων δυνάμεων, είναι παράγοντες που δεν πρέπει να παραβλεφθούν.
Πηγή που χρησιμοποιήθηκε στο άρθρο:
Ρούμκος, Θ. (2020): Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Υεμένη: Ιστορικές Διαστάσεις και Πολιτικές Πολυπλοκότητες, διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη.
