Οι μάσκες αποτελούσαν άλλοθι. Την αφορμή για να δικαιολογήσουν τα πάθη τους οι άνθρωποι. Μία δικαιολογία για να φορέσουν τις βαθύτερες επιθυμίες τους χωρίς να πάρουν το βάρος των συνεπειών τους. Με αυτόν τον τρόπο οι στολές βρήκαν πρόσφορο έδαφος μέσα στην ατμόσφαιρα του καρναβαλιού. Αυτό όμως που δεν ξέρει ο πολύς κόσμος είναι πως όλη αυτή η αμφίεση κρύβει πίσω της μία παράδοση, μία ιστορία. Για αυτό και θα δούμε στη συνέχεια του άρθρου τις σημαντικότερες βενετσιάνικες μάσκες και πώς φτάσαμε σήμερα να μιλάμε για αυτές.
Μεσαίωνας
Οι βενετσιάνικες μάσκες βρίσκουν τα ίχνη τους στο βάθος των αιώνων και πιο συγκεκριμένα στον Μεσαίωνα στη Βενετία. Οι λόγοι που τις φορούσαν ήταν πρώτα απ’ όλα για να καλύψουν τους εαυτούς τους από τις παρανομίες. Κάποιες από τις παρανομίες αυτές ήταν: ο τζόγος, παράνομες ερωτικές σχέσεις, πολιτικά σκάνδαλα. Δευτερευόντως είχαν την επίπλαστη αίσθηση της ελευθερίας και της ξεγνοιασιάς και του ξεφαντώματος.
Οι βενετσιάνικες μάσκες ως άλλοθι
Οι μάσκες αποτελούσαν άλλοθι. Ο κόσμος φορούσε γενικότερα αμφίεση αποκριάτικη όχι μόνο στην περίοδο των εορτών αλλά και σε άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις από την εποχή των Βενετών όπως ήταν τα δείπνα και οι γιορτές της Δημοκρατίας. Μέσα από το φάσμα των επιλογών που προσφέρουν έφτασαν να γίνουν ένα είδος επικάλυψης βαθύτερων επιθυμιών ή και απωθημένων.
Η πολιτιστική ανάπτυξη της Βενετίας
Αυτή την εποχή η Βενετία ήταν το κέντρο του Πολιτισμού, καλλιτέχνες από όλα τα μέρη και τα πλάτη της γης ζούσαν εκεί. Η δύναμη που είχε η Βενετία ήταν εκτός από πολιτιστική ήταν και εμπορική και πολιτική. Οι μάσκες αποτελούσαν άλλοθι. Άλλοθι για χαρά, ξεφάντωμα αλλά και ασυδοσία και παρανομίες. Μέσα από τους καρναβαλίστικους ρυθμούς ο φτωχός κόσμος ζούσε το όνειρό του και κατάφερνε να έρχεται σε επαφή με τους πλούσιους, όπως και το αντίστροφο. Το καρναβάλι έδινε τη χαρά και τη ξεγνοιασιά που είχαν ανάγκη τα πιο αδύναμα κοινωνικά στρώματα.
Η απαγόρευση της χρήσης της βενετσιάνικης μάσκας
Μέχρι στα 1100 περίπου η Καθολική Εκκλησία απαγόρευε τη χρήση τους και πιο πολύ στην περίοδο των άγιων ημερών επβάλοντας πρόστιμα στους παραβάτες. Η αυστριακή κυβέρνηση επέτρεπε στους πολίτες να φορούν τις μάσκες μόνο σε ιδιωτικούς χορούς. Επιπροσθέτως στα 1339 ένας άλλος νόμος απαγόρευε στους άνδρες να φοράνε χυδαίες στολές και να πηγαίνουν στα μοναστήρια καλογραιών. Με την πτώση της Δημοκρατίας και την αυστριακή κατοχή η Βενετία έχασε τις ελευθερίες που κατείχε σε πολλά επίπεδα. Γι’ αυτό και το κράτος περιόρισε τη χρήση βενετσιάνικων μασκών καθαρά στην περίοδο των Αποκρεών.
Η αποκατάσταση των βενετσιάνικων μασκών
Ωστόσο τα τελευταία χρόνια της Δημοκρατίας η χρήση των βενετσιάνικων μασκών θεωρήθηκε επιτρεπτή από τη γιορτή του Αγ. Στεφάνου μέχρι και την επόμενη της Καθαράς Δευτέρας-δηλαδή το διάστημα πριν το Πάσχα. Η ετυμολογία της λέξης «carnavale» που στα λατινικά είναι το καρναβάλι αποτελεί σύνθετη από τις λέξεις: carnis (κρέας) και lavare (αφαιρώ). Έτσι η Βενετία απέκτησε τη θέση που είχε και πριν. Έγινε γρήγορα σημείο αναφοράς αλλά και θαυμασμού.Ο καθένας βρήκε την ευκαιρία να «φορέσει το απωθημένο του» χωρίς να τον παρεξηγήσουν. Έτσι για ακόμη μία φορά οι μάσκες έγιναν άλλοθι στα συναισθήματα των ανθρώπων. Οι στολές και οι μάσκες ήταν το επίκεντρο του ενδιαφέροντος στον πολιτιστικό και τουριστικό κόσμο. Οι βενετσιάνικες μάσκες κατέληξαν σήμερα να είναι ταυτόσημες με τις απόκριες. Επιπροσθέτως τη χρήση των βενετσιάνικων μασκών τη συναντάμε και στην πολιτισμική ζωή του τόπου.
Μύθοι και θρύλοι που σχετίζονται με τις απόκριες
Γύρω στα 1000 μ. Χ. σύμφωνα με πρώιμα κείμενα οι βασιλιάδες συνήθιζαν να προσφέρουν στον λαό τους άρτο και θεάματα προκειμένου να του τραβήξουν την προσοχή του από την ανέχεια που ζούσαν. Μέσα σε αυτές τις διηγήσεις υπάρχει ιδιαίτερη αναφορά στον βασιλιά καρνάβαλο, τον Mazzamurello, ή αλλιώς, Massariol. Σύμφωνα με την παράδοση ο Massariol ήταν ένα υπερήλικο, καλόκαρδο και δίκαιο ξωτικό. Όποιος τον συναντούσε, όπως συνέβαινε σε όλες τις παραδόσεις με ξωτικά και νεράϊδες, έχανε τη μνήμη του.
Η αίγλη των βενετσιάνικων μασκών
Τέλος, με τη διευρυμένη τους χρήση οι βενετσιάνικες μάσκες έγιναν συνώνυμο της καρναβαλίστικης εποχής. Σταδιακά η Βενετία έγινε σημείο αναφοράς για το κομμάτι του πολιτισμού και τον πολιτιστικό κόσμο. Ο εορτασμός του καρναβαλιού προσέλκυσε αρκετό ενδιαφέρον από τον κόσμο. Οι μάσκες αποτελούσαν άλλοθι. Σαν επακόλουθο απέκτησαν πλέον μία άλλη αίγλη με τους σχεδιαστές να πασχίζουν για να μεγιστοποιήσουν το ενδιαφέρον των καταναλωτών.
Τα υλικά που χρησιμοποιούσαν για τις βενετσιάνικες μάσκες
Οι βενετσιάνικες μάσκες «φορούσαν» πλέον πολύτιμους λίθους, γούνες, και ήταν φτιαγμένες από υλικά όπως ήταν οι πορσελάνες. Όλο αυτό έδωσε μία άλλη διάσταση στη Βενετία και στις απόκριες, δημιουργώντας έναν μύθο γύρω από το όνομά της. Έτσι οι περίοπτες βενετσιάνικες μάσκες και οι αναγεννησιακές στολές, τα περίτεχνα προσωπεία, και τα υψηλής ραπτικής φορέματα έφεραν στο προσκήνιο έναν ακόμα κλάδο, αυτόν της ραπτικής και απαραίτητο αξεσουάρ μιας αποκριάτικης αμφίεσης.
Οι πιο διάσημες βενετσιάνικες μάσκες
Η μάσκα Bauta: γνωστή για την αυστηρή γραμμή της. Σχεδιασμένη με τέτοιον τρόπο, ώστε αυτός που τη φορούσε να μπορεί να ανασάνει. Ωστόσο η Bauta αναφέρεται σε μία ολόκληρη αμφίεση και όχι μόνο σε μία μάσκα. Μέσα από αυτήν την αμφίεση πολλοί άνδρες και γυναίκες έκρυβαν όπλα. Έτσι η αμφίεση αυτή οδήγησε το κράτος σε νόμους ειδικά με τις στολές.
Η μάσκα Columbina: γνωστή και ιδαίτερα αγαπητή τη βλέπουμε ακόμα και σήμερα να φοριέται πολύ. Καλύπτει μόνο τα μάτια κι αφήνει εκτεθειμένο το υπόλοιπο πρόσωπο. Σήμερα της έχουν προσθέσει φτερά, πετράδια και πούπουλα.
Η μάσκα Volto ή Larva: η πιο διαδεδομένη στη Βενετία. Larva στα λατινικά σημαίνει φάντασμα. Τη συναντάμε σε λευκό κατά κύριο λόγο από κερί. Συνήθως συνδυάζεται με καπέλο και πέπλο, κάτι το οποίο προσθέτει ακόμα πιο πολύ μυστήριο σε όλη την αποκριάτικη αμφίεση.
Η μάσκα Moretta: η μυστηριώδης γυναικεία βενετσιάνικη μάσκα σε μαύρο χρώμα, κάλυπτε όλο το πρόσωπο. Μαζί με αυτή τη μάσκα οι γυναίκες φορούσαν και ένα πέπλο που ενωνόταν με τη μάσκα από τον λαιμό και κάτω. Η γυναίκα που τη φορούσε δεν μπορούσε να μιλάει καθώς για να στηριχθεί η μάσκα έπρεπε να τη δαγκώνει.
Η μάσκα Arlecchino: η βενετσιάνικη μάσκα με τα κουδουνάκια και τα έντονα χρώματα ανήκει στη διασημότερη αμφίεση.
ΠΗΓΕΣ:
1) Καρναβάλι της Βενετίας. Ανακτήθηκε από https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%81%CE%BD%CE%B1%CE%B2%CE%AC%CE%BB%CE%B9_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%92%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CF%84%CE%AF%CE%B1%CF%82.(τελευταία πρόσβαση 24.02.2023)
2) Παππάς, Απόστολος (2013). Η Βενετσιάνικη μάσκα: ιστορία, είδη και κατασκευή για την τάξη. Ανακτήθηκε από https://www.elniplex.com/%CE%B7-%CE%B2%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CF%84%CF%83%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CE%BC%CE%AC%CF%83%CE%BA%CE%B1-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%B5%CE%AF%CE%B4%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9/ (τελευταία πρόσβαση 24.02.2023)
3) Μέρμηγκα, Μίνα (2022). Η ιστορία πίσω από τις βενετσιάνικες μάσκες. Ανακτήθηκε από https://goniaxalarosis.gr/2022/02/15/%CE%B7-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CF%80%CE%AF%CF%83%CF%89-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B9%CF%82-%CE%B2%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CF%84%CF%83%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%82-%CE%BC/ (τελευταία πρόσβαση 24.02.2023)
4) Μακρυγιάννη, Μαρία (2017). Ποια είναι η ιστορία πίσω από τις βενετσιάνικες μάσκες;. Ανακτήθηκε από https://www.infokids.cy/poia-einai-i-istoria-piso-apo-tis-venet/ (τελευταία πρόσβαση 24.02.2023)
5) Διαμαντή, Μανταλένα-Μαρία (2022). Η συναρπαστική ιστορία των Βενετσιάνικων μασκών του καρναβαλιού. Ανακτήθηκε από https://www.klik.gr/gr/el/stories/i-sunarpastiki-istoria-ton-benetsianikon-maskon-tou-karnabaliou/. (τελευταία τροποποίηση 24.02.2023).
6) Βενετσιάνικο καρναβάλι: η ιστορία της μάσκας. (2016). Ανακτήθηκε από https://www.dogma.gr/diafora/venetsianiko-karnavali-i-istoria-tis-maskas/21779/. (τελευταία τροποποίηση 24.02.2023)
7) Η ιστορία της Βενετσιάνικης μάσκας-Μέρος 1ο. (2013). Ανακτήθηκε από https://www.thatslife.gr/travel-planner/i-istoria-tis-venetsianikis-maskas-meros-prwto/. (τελευταία τροποποίηση 24.02.2023)
