Η μοναξιά μοιάζει με σκιά που μπορεί να πέσει σε διαφορετικές φάσεις της ζωής. Μπορεί να υπάρξει μέσα σε ένα γεμάτο δωμάτιο, να ξεπροβάλει σε μια βόλτα στο κέντρο της πόλης ή ακόμη και όταν το άτομο είναι περιτριγυρισμένο από γνωστούς και φίλους σε ένα πάρτι. Για αυτό, η μοναξιά δε σημαίνει απαραίτητα απουσία ανθρώπων γύρω μας, αλλά απουσία σύνδεσης. Όμως, δεν είναι πάντα καταστροφική. Αντιθέτως, συχνά λειτουργεί σαν σήμα που μας ψιθυρίζει ότι κάτι λείπει, κάτι χρειάζεται προσοχή. Στην ψυχοθεραπευτική θεώρηση, μάλιστα, η μοναξιά δεν αντιμετωπίζεται ως «πάθηση», αλλά ως βαθιά ανθρώπινη εμπειρία που μπορεί να κρύβει τόσο πόνο όσο και ανάγκη για σύνδεση.
Μοναξιά και μοναχικότητα: δύο διαφορετικά μονοπάτια
Η λέξη «μοναξιά» συχνά συγχέεται με τη «μοναχικότητα». Η πρώτη μοιάζει με κενό που γυρεύει να γεμίσει ενώ η δεύτερη θυμίζει ήρεμη λίμνη που προσφέρει καταφύγιο. Ο Donald Winnicott (1958) μίλησε για την «ικανότητα να μένουμε μόνοι» ως δείκτη ψυχικής ωριμότητας: η δυνατότητα να αντέχει κανείς τη σιωπή του εαυτού χωρίς να βυθίζεται στην απόγνωση. Η μοναχικότητα, λοιπόν, δεν είναι απομόνωση. Είναι ο χώρος όπου κάποιος μπορεί να ακούσει τις σκέψεις του και να αφήσει το μυαλό του να δημιουργήσει. Η διαφορά, επομένως, είναι λεπτή αλλά σημαντική: η μοναξιά συχνά πληγώνει, ενώ η μοναχικότητα εμπλουτίζει.
Οι ρίζες της μοναξιάς
Η θεωρία του δεσμού (Bowlby, 1982) εξηγεί πώς οι πρώιμες εμπειρίες καθορίζουν όχι μόνο τον τρόπο που σχετιζόμαστε, αλλά και το πώς αντέχουμε τη μοναξιά. Ένα παιδί που έλαβε συνέπεια και φροντίδα εσωτερικεύει μια «ασφαλή βάση». Ακόμη κι αν μετέπειτα στη ζωή του βρεθεί μόνο του, μπορεί να αντλήσει αίσθηση στήριξης από τις εσωτερικές του αναπαραστάσεις. Αντίθετα, οι ανασφαλείς δεσμοί κάνουν τη μοναξιά δυσβάσταχτη, επειδή μπορεί να θυμίζει την έλλειψη συναισθηματικής ασφάλειας στην παιδική ηλικία. Έτσι, η μοναξιά δεν αφορά μόνο την σύνδεση και τις σχέσεις, αλλά και το κατά πόσο το εσωτερικό μας σύστημα δεσμού έχει γερές και ασφαλείς βάσεις.
Επιπλέον, μια πρόσφατη ενδιαφέρουσα έρευνα συνδέει τη μοναξιά με την κοινωνική σύγκριση. Η μελέτη του Buecker και συνεργατών (2021) έδειξε ότι οι άνθρωποι που συγκρίνουν συνεχώς τη ζωή τους με των άλλων -ειδικά μέσω των social media- βιώνουν εντονότερα αισθήματα μοναξιάς. Το βλέμμα προς τους άλλους γίνεται ένας παραμορφωτικός καθρέφτης που ενισχύει την αίσθηση ότι «κάτι λείπει» από τη δική μας ζωή.
Η μοναξιά ως ανάγκη για σύνδεση
Σύμφωνα με τους John και Stephanie Cacioppo (2020), η μοναξιά λειτουργεί εξελικτικά ως συναγερμός. Πιο συγκεκριμένα, ενεργοποιεί την ανάγκη να στραφούμε προς τους άλλους. Αν όμως η αίσθηση αυτή παραμένει για καιρό, ο φακός της αντίληψης παραμορφώνεται. Αυτό έχει ως συνέπεια οι άλλοι να φαίνονται πιο απόμακροι, ή ακόμη και απειλητικοί, και έτσι το άτομο διστάζει να πλησιάσει. Αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο απομόνωσης.
Η υπαρξιακή διάσταση της μοναξιάς
Πέρα από τις προσωπικές ιστορίες, υπάρχει και η υπαρξιακή μοναξιά. Ο Irvin Yalom (1980) περιγράφει την αίσθηση ότι, στο βάθος, κάθε άνθρωπος πορεύεται μόνος του. Αυτό το βιώμα μπορεί να μοιάζει με γκρεμό, αλλά, όταν το κοιτάξει κανείς χωρίς πανικό, γίνεται ανοιχτός ορίζοντας. Η υπαρξιακή θεώρηση δεν «θεραπεύει» τη μοναξιά, αλλά τη μεταμορφώνει σε πρόσκληση: να φτιάξουμε νόημα, να επιλέξουμε αξίες, να καλλιεργήσουμε δεσμούς με περισσότερη ελευθερία.
Μοναξιά στην εποχή των social media
Σήμερα, η μοναξιά κρύβεται συχνά πίσω από οθόνες. Έρευνα των Primack και συνεργατών (2017) έδειξε ότι οι νέοι που περνούν πολλές ώρες στα social media βιώνουν πιο συχνά το αίσθημα της κοινωνικής απομόνωσης. Δε σημαίνει πως τα ψηφιακά μέσα είναι «κακά». Αντίθετα, τονίζεται η σημασία της ποιότητας της επικοινωνίας. Αληθινές συζητήσεις, μοιράσματα που φέρνουν κοντά, βιντεοκλήσεις με αγαπημένα πρόσωπα που τους χωρίζουν αμέτρητα χιλιόμετρα. Έτσι, η ισορροπημένη χρήση μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα και όχι ως τοίχος.
Μοναξιά και σώμα: όταν η απομόνωση αφήνει αποτύπωμα
Η μοναξιά δε μένει μόνο στο μυαλό, αλλά αφήνει και σημάδια στο σώμα. Έρευνα με χιλιάδες συμμετέχοντες στο Ηνωμένο Βασίλειο (Daily Telegraph, 2025) έδειξε ότι οι άνθρωποι που βιώνουν έντονη μοναξιά έχουν υψηλότερα επίπεδα φλεγμονών και πρωτεϊνών που σχετίζονται με χρόνιες ασθένειες όπως καρδιοπάθεια και διαβήτης. Άλλη μελέτη (UCLA, 2023) αποκάλυψε ότι η μοναξιά μπορεί να αυξήσει έντονα την κορτιζόλη, την ορμόνη του στρες, επηρεάζοντας ταυτόχρονα αρνητικά το ανοσοποιητικό.
Με απλά λόγια, το σώμα καταλαβαίνει την απομόνωση. Όπως το στομάχι μας πεινάει όταν λείπει το φαγητό, έτσι και η βιολογία μας αντιδρά όταν λείπει η σύνδεση. Κι αυτό δείχνει ότι η ανάγκη για σχέση δεν είναι πολυτέλεια. Είναι θεμελιώδης για την υγεία, όπως ο ύπνος και η τροφή.
Η μοναξιά ως υπενθύμιση σύνδεσης
Η μοναξιά δεν είναι μια κατάσταση από την οποία «πρέπει» να δραπετεύσει κανείς. Είναι μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Αυτό που κάνει τη διαφορά είναι πώς θα σταθούμε απέναντι της: θα τη δούμε σαν σιωπηλή απειλή ή σαν υπενθύμιση ότι οι σχέσεις έχουν αξία;
Η ελπίδα βρίσκεται στο ότι η μοναξιά δεν είναι μόνιμη. Μπορεί να σπάσει με μικρές κινήσεις: ένα μήνυμα, μια ειλικρινή κουβέντα, μια παρουσία που δεν χρειάζεται πολλές λέξεις. Κάθε τέτοια στιγμή δείχνει ότι, όσο κι αν νιώθουμε μόνοι, υπάρχει πάντα η δυνατότητα για σύνδεση.
Και ίσως αυτό είναι το πιο σημαντικό: η μοναξιά μας φέρνει πιο κοντά στο να εκτιμήσουμε βαθύτερα τις στιγμές συντροφικότητας, σύνδεσης και επαφής. Να θυμηθούμε ότι η ζωή αποκτά χρώμα όχι επειδή δεν υπάρχουν κενά, αλλά επειδή πάντα υπάρχει τρόπος να τα γεμίσουμε με αληθινές συναντήσεις.
Πηγές:
- Winnicott, D. W. (1958). The capacity to be alone. The International Journal of Psychoanalysis, 39, 416–420.
- Bowlby, J. (1982). Attachment and loss: Retrospect and prospect. American Journal of Orthopsychiatry, 52(4), 664–678. https://doi.org/10.1111/j.1939-0025.1982.tb01456.x
- Buecker, S., et al. (2021). Loneliness and social comparison: A meta-analysis.
- Cacioppo, J. T., & Cacioppo, S. (2010). Loneliness Matters: A Theoretical and Empirical Review.
- Yalom, I. D. (1980). Existential Psychotherapy.
- UK Biobank study on loneliness and inflammation (Daily Telegraph, 2025).
- UCLA Health (2023). Loneliness may impact physical health.
