Τι σχέση έχει το ρωμαϊκό ημερολόγιο και οι δώδεκα μήνες του χρόνου; Τι μπορεί να σημαίνει το όνομα κάθε μήνα; Από ποια γλώσσα προέρχονται τα ονόματα; Αυτές είναι κάποιες εύλογες απορίες που έχει κάποιος σε σχέση με τα ονόματα των δώδεκα μηνών και την προέλευσή τους. Εν πρώτοις, το ρωμαϊκό ημερολόγιο είναι έργο του μυθικού ιδρυτή και πρώτου βασιλέα της Ρώμης, του Ρωμύλου. Ενώ η σημερινή του μορφή και διαίρεση έγινε στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Ειδικότερα, το ημερολόγιο, όπως το δημιούργησε ο Ρωμύλος, εκκινούσε από τον μήνα Μάρτιο για έναν πολύ συγκεκριμένο λόγο και έλειπαν οι μήνες Ιανουάριος και Φεβρουάριος με αποτέλεσμα το έτος να έχει μόνο 304 ημέρες. Ο Πομπίλιος Νουμάς, ως διάδοχος του Ρωμύλου, προσέθεσε τους δύο αυτούς μήνες, γιατί δημιουργούνταν κενό στο τέλος του έτους κατά τους χειμερινούς μήνες, οπότε οι ημέρες αυξήθηκαν σε 354. Λίγο αργότερα, ο πέμπτος βασιλιάς της Ρώμης, ο Πρίσκος ο Ετρούσκος, αποφάσισε να αλλάξει τον μήνα κατά τον οποίο ξεκινούσε το έτος, επιλέγοντας ως εναρκτήριο μήνα τον Ιανουάριο, όπως και στη σύγχρονη εποχή. Μετά, όμως, από το 510 π.Χ. με το τέλος της δυναστείας των Ετρούσκων, απορρίφθηκε αυτή η αλλαγή και το έτος ξεκινούσε πάλι από τον Μάρτιο. Πολύ αργότερα, στα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ. ο ίδιος ο Ιούλιος Καίσαρας είχε αποταθεί στη βοήθεια του αστρονόμου Σωσιγένη. Ο τελευταίος είχε εισηγηθεί να καταργηθεί η διαίρεση του έτους με βάση τον σεληνιακό μήνα και να βασιστεί στην περιφορά της γης γύρω από τον ήλιο, το λεγόμενο για την εποχή εκείνη ηλιακό έτος, που εφάρμοζαν για αιώνες και οι Αιγύπτιοι. Το ημερολόγιο αυτό ονομάστηκε Ιουλιανό και εφαρμόστηκε για χιλιάδες χρόνια, ενώ το υιοθετούν έως σήμερα οι Παλαιοημερολογίτες. Στις αρχές του 20ου μ.Χ. αιώνα το ελληνικό κράτος εφάρμοσε το Γρηγοριανό ημερολόγιο.
Μέσα από τη σύντομη περιδιάβαση στην ιστορία του ημερολογίου, έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε και τους μήνες με τους οποίους διαιρούνταν το έτος. Οι Ρωμαίοι ξεκινούσαν με τους μήνες που ήταν αφιερωμένοι σε θεότητες. Αυτοί ήταν ο Μάρτιος, ο Απρίλιος, ο Μάιος και ο Ιούνιος.
Ο Μάρτιος
Ο Μάρτιος ήταν μήνας αφιερωμένος στον Θεό Άρη (στα λατινικά ο Άρης μεταφράζεται ως Mars στη γενική πτώση Martis). Με τον Μάρτιο ξεκινούσε το ρωμαϊκό ημερολόγιο. Γιατί όμως; Σύμφωνα με τον μύθο, ο βασιλιάς της Άλμπα Λόνγκα και απόγονος του Αινεία της Τροίας, ο Νουμίτωρ, εκθρονίστηκε με βίαιο τρόπο από τον αδελφό του, τον Αμούλιο. Ο Αμούλιος ως νέος βασιλιάς «φρόντισε» για την μελλοντική τύχη που θα είχαν τα ανίψια του. Πρώτα από όλα σκότωσε όλους τους αρσενικούς απογόνους του Νουμίτωρα και έπειτα έκλεισε τη κόρη του, τη Ρέα Σίλβια, στις Εστιάδες, τις ορκισμένες παρθένες, για να είναι σίγουρος ότι δεν θα προκύψουν άλλοι απόγονοι από τη μεριά του αδελφού του που θα είχαν νόμιμα κληρονομικά δικαιώματα στον θρόνο της Άλμπα Λόνγκα. Τα σχέδια, ωστόσο, που είχαν οι Θεοί ήταν διαφορετικά. Ο Θεός Άρης γονιμοποίησε τη Ρέα Σίλβια, ούσα Εστιάδα, και απέκτησαν δύο παιδιά, τον Ρωμύλο και τον Ρέμο. Τα παιδιά φυγαδεύτηκαν και τα ανέθρεψε μία λύκαινα. Αργότερα ανέτρεψαν τον θείο τους και ίδρυσαν τη Ρώμη. Επομένως, θεωρήθηκε λογικό να εκκινεί το έτος από τον Μάρτιο, καθώς ο Θεός Άρης είναι ο πατέρας των ιδρυτών της Ρώμης και κατ΄ επέκταση όλων των Ρωμαίων.
Ο Απρίλιος
Ο Απρίλιος ήταν ο δεύτερος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου. Το όνομα Απρίλιος προέρχεται και αυτό από τη λατινική γλώσσα. Έχουν επικρατήσει δύο εκδοχές για το όνομα Απρίλιος. Σύμφωνα με την πρώτη, που είναι η επικρατέστερη, η λέξη Απρίλιος παράγεται από το ρήμα aperio (aperire) που στα ελληνικά σημαίνει «ανοίγω» και ο μήνας πήρε αυτήν την ονομασία λόγω της αναγέννησης της φύσης, κυριολεκτικά ανοίγουν τα άνθη και η Άνοιξη είναι στο απόγειό της. Σύμφωνα, τώρα, με τη δεύτερη εκδοχή ο μήνας Απρίλιος σχετίζεται με την Θεά Αφροδίτη. Η λέξη προέρχεται από το Apru ετρουσκική ονομασία της Θέας Αφροδίτης (Αφρώ Apru).
Ο Μάιος
Ο Μάιος ήταν μήνας αφιερωμένος στην Μάγια ή Μαία, τη θεά της γονιμότητας και μητέρα του Θεού Ερμή. Η Μαία ήταν μία από τις επτά Πλειάδες Ατλαντίδες κόρες του Άτλαντα. Στα λατινικά η λέξη Μαία μεταφράζεται ως Maya.
Ο Ιούνιος
Με τον Ιούνιο τελειώνουν οι μήνες αφιερωμένοι σε θεούς και οι Ρωμαίοι έδιναν ονόματα στους επόμενους μήνες ανάλογα με τη σειρά που είχαν. Ακολουθούν ο Πέμπτος αργότερα Ιούλιος, Ο Έκτος αργότερα Αύγουστος, ο Έβδομος, ο Όγδοος, ο Ένατος και ο Δέκατος.
Ο Πέμπτος ή Ιούλιος
Ο επόμενος μήνας είναι ο Πέμπτος (στα λατινικά Quintilis) ή Ιούλιος. Αρχικά ονομαζόταν Quintilis, αφού ήταν ο πέμπτος μήνας κατά σειρά του ρωμαϊκού ημερολογίου. Πολύ αργότερα ο Οκταβιανός, για να τιμήσει τον θείο του, τον Ιούλιο Καίσαρα , ονόμασε αυτόν τον μήνα Ιούλιο.
Ο Έκτος ή Αύγουστος
Επόμενος μήνας ο Έκτος (στα λατινικά Sextilis) ή Αύγουστος. Αρχικά και αυτός ο θερινός μήνας πήρε το όνομά του από τη σειρά που είχε στο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Αργότερα πήρε το όνομα του Καίσαρα Αυγούστου Οκταβιανού. Είχε, όμως, 30 ημέρες, μία λιγότερη από τον Ιούλιο, έτσι για να μην αδικηθεί κανένας από τους δύο καίσαρες και οι δύο μήνες έως και σήμερα έχουν 31 ημέρες. Η λέξη «Αύγουστος» χρησιμοποιήθηκε ως τίτλος από τους Ρωμαίους (μετά τον Οκταβιανό) και τους πρώτους Βυζαντινούς αυτοκράτορες. Ως τίτλος σημαίνει «μεγαλοπρεπής» ή «σεβαστός» και αποδόθηκε για πρώτη φορά στον Οκταβιανό από τη Σύγκλητο. Ετυμολογικά augustus σημαίνει αυτός που φέρει την auctoritas, δηλαδή την αυθεντία.
Ο Έβδομος (Σεπτέμβριος), Ο Όγδοος (Οκτώβριος), ο Ένατος (Νοέμβριος) και ο Δέκατος (Δεκέμβριος)
Οι επόμενοι τέσσερις μήνες έφεραν και αυτοί ονόματα από τη σειρά που είχαν στο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Ο επόμενος μήνας από τον Αύγουστο φέρει έως σήμερα το όνομα Σεπτέμβριος, καθώς στην λατινική ο αριθμός επτά είναι septem (7) και και το αριθμητικό επίθετο έβδομος (7ος) είναι septimus. Έπειτα ο Οκτώβριος από το λατινικό octo (8) και octavus (8ος), ο Νοέμβριος από το novem (9) ναι το nonus (9ος). Τέλος, ο Δεκέβριος και αυτός από το λάτινικό decem (10) και decimus (10ος).
Με τον Δεκέμβριο τελείωνε το δεκάμηνο ημερολόγιο του Ρωμύλου. Αργότερα, όπως ήδη έχει αναφερθεί, προστέθηκαν από τον Πομπίλιο οι δύο τελευταίοι μήνες, ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος.
Ο Ιανουάριος
Ο Ιανουάριος κατά το ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο ενδέκατος και όχι ο πρώτος μήνας του έτους. Ήταν αφιερωμένος στον Θεό Ιανό (στα λατινικά Ianus), τον Διπρόσωπο. Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Ιανός είχε δύο πρόσωπα και ήταν Θεός της έναρξης, της μετάβασης και της δυαδικότητας, ενώ ήταν και Θεός του πολέμου και της ειρήνης ταυτόχρονα. Από τον Ιανό παράγεται και η λέξη ianua που στα ελληνικά μεταφράζεται ως πόρτα.
Ο Φεβρουάριος
Ο Φεβρουάριος ήταν ο τελευταίος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου. Στη διάρκεια αυτού του μήνα γίνονταν οι τελετές εξαγνισμού και κάθαρσης της ρωμαϊκής θρησκείας, τα Februa. Έτσι, ο μήνας αυτός έλαβε το επίθετο februus που στα ελληνικά μεταφράζεται ως καθάρσιμος.
Βιβλιογραφία – Ηλεκτρονικές Πηγές
Παπαγγελής, Θ. (2016). Η Ρώμη και ο κόσμος της. ΙΝΣ: Θεσσαλονίκη.
Μοσχόπουλος, Θ. (2009). Λεξικό Λατινοελληνικό & Ελληνολατινικό. Εκδόσεις Πελεκάνος: Αθήνα.
Τσάρτσανος, Α. (2024). Λατινική Γραμματική. ΙΤΥΕ: Αθήνα.
Humbert, M. (2012). Πολιτικοί και Κοινωνικοί Θεσμοί της Αρχαιότητας. Μτφ. Τζασμής. Εκδόσεις Σάκκουλας: Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
Ηλεκτρονική Εγκυκλοπαίδεια Wikipedia Greece. [Διαδίκτυο]. Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org
Ηλεκτρονική Ιστοσελίδα Schooltime,gr [Διαδίκτυο]. Ανακτήθηκε από: https://www.schooltime.gr
