Ο Μένανδρος, ο Μολιέρος και η Δήμητρα Παπαδοπούλου ανήκουν σε διαφορετικές εποχές. Ωστόσο, τους ενώνει η ίδια τέχνη: Η κωμωδία. Ο Μένανδρος, με τη Νέα Κωμωδία, βάζει στο κέντρο τον καθημερινό άνθρωπο και τα τρωτά του σημεία. Έτσι, διαφοροποιεί το έργο του από τον Αριστοφάνη, ο οποίος στηρίζεται κυρίως στο σωματικό και λεκτικό αστείο. Επομένως, ανοίγει τον δρόμο για μια πιο ανθρώπινη κωμωδία. Αιώνες αργότερα, ο Μολιέρος αξιοποιεί αυτά τα μοτίβα και ταυτόχρονα τα μετατρέπει σε όπλο κοινωνικής κριτικής. Με αυτόν τον τρόπο φωτίζει τη φιλαργυρία, την υποκρισία και την αλαζονεία. Στη σύγχρονη Ελλάδα, η Παπαδοπούλου συνεχίζει την ίδια παράδοση. Παράλληλα, γράφει έργα που αποκαλύπτουν τις αντιφάσεις του ανθρώπου με χιούμορ και ευαισθησία.
Τα τρωτά σημεία των χαρακτήρων
Ο Μένανδρος αλλάζει την πορεία της κωμωδίας. Με άλλα λόγια, στρέφει το ενδιαφέρον στον καθημερινό άνθρωπο. Παρουσιάζει τον αυστηρό πατέρα που αντιστέκεται στον έρωτα του γιου και επιπλέον, δείχνει τον φιλάργυρο γέροντα που λατρεύει το χρήμα. Την ίδια στιγμή, ο πονηρός δούλος ανατρέπει ισορροπίες, ενώ οι γυναίκες βρίσκουν χώρο να παλέψουν για ελευθερία σε ασφυκτικό κοινωνικό πλαίσιο.
Ο Μολιέρος, από την άλλη, συνεχίζει και προχωρά σε ψυχολογική ανάλυση. Για παράδειγμα, ο Αρπαγκόν στον Φιλάργυρο δείχνει εμμονή με το χρήμα και διαλύει τις οικογενειακές του σχέσεις. Επίσης, ο Αλσέστ στον Μισάνθρωπο εκφράζει έναν άνθρωπο που δυσκολεύεται να συμβιβαστεί με τη ζωή του και με τα κοινωνικά «πρέπει». Γι’ αυτό, η κωμωδία του οδηγεί το κοινό όχι μόνο στο γέλιο αλλά και σε αναστοχασμό.
Η Παπαδοπούλου ακολουθεί διαφορετική διαδρομή. Αντίστοιχα, φέρνει στη σκηνή σύγχρονες φιγούρες και, συγχρόνως, συνδέει το παρελθόν με το παρόν. Οι ήρωές της αντιμετωπίζουν τον φόβο της μοναξιάς, παλεύουν με κοινωνικά διλήμματα και μπλέκουν σε σχέσεις γεμάτες παρεξηγήσεις. Συγκεκριμένα, στο Στο Τσακ! (2024–25) οι ανατροπές ξεσκεπάζουν εμμονές και αδυναμίες (Palcoscenico 2024). Ακόμη, στο Ο παππούς έχει πίεση (2025) οι εγγονές εκφράζουν τις αγωνίες της νέας γενιάς. Έτσι, αποτυπώνουν φόβους για το μέλλον, την ανάγκη για μητρότητα και την αμφισβήτηση των πάντων (Sinwebradio.com).
Ο παππούς έχει πίεση: Χαρακτήρες & εσωτερικά διλήμματα
Παππούς: Αριστερός με άνοια, λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος γενεών και ιδεολογιών. Έτσι, η φθορά της μνήμης του αναδεικνύει τον φόβο της απώλειας αλλά και την ανάγκη για φροντίδα και σεβασμό (Athinorama.gr).
Πόπη: Η αναρχική εγγονή, είναι κουρασμένη από τα κινήματα και τη ζωή στους δρόμους. Αναζητά σταθερότητα και αληθινό έρωτα, βιώνοντας την αντίφαση ανάμεσα στην ιδεολογία και την προσωπική της ανάγκη (Sinwebradio.com).
Φώφη: Ζει εγκλωβισμένη σε φόβους, άγχος και κοινωνικές συμβάσεις. Ταυτόχρονα, η εσωτερική της επανάσταση ξεδιπλώνεται με κωμικά και δραματικά στοιχεία, καθώς προσπαθεί να αποτινάξει προκαταλήψεις και αναστολές (Athinorama.gr).
Μαρία: Καριερίστρια που πιέζεται από τον χρόνο και την επιθυμία να γίνει μητέρα. Ο διχασμός της ανάμεσα σε επαγγελματικές απαιτήσεις και προσωπική ζωή αποτυπώνει το άγχος της σύγχρονης γυναίκας (Athinorama.gr).
Χάρης: Ο σύντροφος της Μαρίας· ιδεολόγος που ιδρύει το κίνημα «Ψάξου». Εκφράζει την αναζήτηση της νέας γενιάς για ταυτότητα, αλλαγή και κοινωνική φωνή (Athinorama.gr).
Στο Τσακ!: Χαρακτήρες & σχέσεις
Απόστολος Σεβαστός: Οικογενειάρχης και συνέταιρος σε εκδοτικό οίκο. Ισορροπεί ανάμεσα στην κοινωνική εικόνα και τις προσωπικές του αδυναμίες (Athinorama.gr).
Βασιλική Σεβαστού: Η σύζυγός του. Θέλει τάξη και ισορροπία, αλλά οι παρεμβάσεις τρίτων την αποσταθεροποιούν (Athinorama.gr).
Τόνυ Κούκος: Συνεργάτης με εξωσυζυγικές σχέσεις. Φέρνει κρίση εμπιστοσύνης και ηθικής (Athinorama.gr).
Μαίρη Κούκου: Η σύζυγός του. Ζει παγιδευμένη ανάμεσα στην κοινωνική εικόνα και την αλήθεια (Athinorama.gr).
Τζέρι (διακοσμητής): Πρόσωπο σε φάση αλλαγής (διακόσμηση, ανακαίνιση). Παράλληλα παλεύει με θολή ταυτότητα στις σχέσεις και με τον μη προσδιορισμό φύλου/σεξουαλικότητας. Φέρνει στη σκηνή ζητήματα ταυτότητας και ελευθερίας μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο (Kalitexnes.gr).
Γκρέτα (οικονόμος): «Υπηρεσιακός» χαρακτήρας που δεν μένει στο περιθώριο. Αποκαλύπτει μυστικά, υπόγειες συνδέσεις, κίνητρα. Δείχνει πώς η κοινωνική τάξη και η θέση επηρεάζουν συμπεριφορές και προσδοκίες (Kalitexnes.gr).
Μαργαρίτα Τσαμασφίρα Φουξ: Συντηρητική συγγραφέας παιδικών βιβλίων. Έχει δημόσιο πρόσωπο, αλλά κρύβει συντηρητική πλευρά. Όταν μπαίνει στο προσωπικό παιχνίδι, φανερώνονται εντάσεις ανάμεσα σε εικόνα και αλήθεια (Kalitexnes.gr).
Μένανδρος – Μολιέρος – Παπαδοπούλου: η εξέλιξη της πλοκής
Ο Μένανδρος εγκαταλείπει την πολιτική αλληγορία του Αριστοφάνη και γράφει ιστορίες με προσωπικό χαρακτήρα. Παρουσιάζει ερωτικές περιπέτειες που οδηγούν σε γάμο, οικογενειακές συγκρούσεις και παρεξηγήσεις που καταλήγουν σε λύτρωση. Στον Δύσκολο, το μοναδικό σωζόμενο ολοκληρωμένο έργο του, σκιαγραφεί τον δύστροπο Κνήμωνα —έναν άνθρωπο απομονωμένο που αλλάζει μέσα από την τριβή με τους άλλους.
Παράλληλα, ο Μολιέρος δίνει στην πλοκή ακόμη μεγαλύτερη στόχευση. Εστιάζει κάθε έργο σε μία ανθρώπινη αδυναμία και την κάνει κέντρο της ιστορίας: Τη φιλαργυρία, τη μισανθρωπία ή την υποκρισία. Στον Ταρτούφο, χτίζει όλη την πλοκή γύρω από την τυφλή εμπιστοσύνη σε έναν υποκριτή. Έτσι, αναδεικνύει την αφέλεια και την ανάγκη της κοινωνίας για επίδειξη ηθικής.
Η Δήμητρα Παπαδοπούλου συνεχίζει με την ίδια στρατηγική. Δείχνει οικογένειες σε κρίση και ζευγάρια που παλεύουν για ισορροπία. Βάζει στο κέντρο ηλικιωμένους γεμάτους εμμονές και χρησιμοποιεί παρεξηγήσεις, υπερβολές και αντιθέσεις για να φανερώσει άγχη. Ο παππούς με την άνοια φέρνει μπροστά το ζήτημα της φθοράς και του σεβασμού προς τους ηλικιωμένους. Οι εγγονές εκφράζουν τρεις διαφορετικούς δρόμους: Αναρχισμό, καριέρα, φόβους. Το χιούμορ λειτουργεί ως όπλο απέναντι στα προβλήματα και δείχνει ότι η κωμωδία μπορεί να αγγίξει σοβαρά θέματα χωρίς να τα μικρύνει.
Οι εγγονές συγκρούονται με τον εαυτό τους και με την κοινωνία. Η Μαρία παλεύει ανάμεσα σε καριέρα και μητρότητα. Η Πόπη διχάζεται ανάμεσα σε ιδεολογία και έρωτα. Η Φώφη τρέμει αλλά θέλει ελευθερία. Οι σχέσεις τους δείχνουν επιθυμίες που χτυπούν πάνω σε εμπόδια.
Στο έργο Στο Τσακ! η συγγραφέας στοχεύει στην υποκρισία. Βάζει αντιμέτωπο το δημόσιο και το ιδιωτικό πρόσωπο. Αναδεικνύει τις ανασφάλειες των σύγχρονων σχέσεων. Οι χαρακτήρες μπλέκουν σε παρεξηγήσεις και ρίχνουν αποκαλύψεις τη μία μετά την άλλη. Όλα συμβαίνουν «στο τσακ», λίγο πριν από την καταστροφή. Η ένταση ανεβαίνει όσο πλησιάζει το δείπνο. Παράλληλα, εμφανίζονται θέματα όπως τα μέσα γνωριμιών, η ταυτότητα φύλου και οι κοινωνικές προσδοκίες. Όλα περνούν μέσα από το κωμικό πλαίσιο.
Η διαδοχή παρεξηγήσεων και κρίσεων κρατά το κοινό σε αγωνία. Το χιούμορ σπάει την ένταση και δίνει ανάσα. Έτσι, η Παπαδοπούλου χειρίζεται τον ρυθμό και την ανατροπή με τρόπο που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον.
Τα θέματα και τα μηνύματα: Μένανδρος – Μολιέρο – Παπαδοπούλου
Οι τρεις δημιουργοί θίγουν διαχρονικά ζητήματα και τα προσαρμόζουν στις ανάγκες κάθε εποχής.
Έρωτας και κοινωνικά εμπόδια: Στον Μένανδρο ο έρωτας συγκρούεται με την κοινωνική θέση· στον Μολιέρο με την εξουσία της οικογένειας ή με την υποκρισία· στην Παπαδοπούλου με τον φόβο της μοναξιάς και τις κοινωνικές πιέσεις.
Οικογενειακές σχέσεις: Ο αυστηρός πατέρας στον Μένανδρο, ο πατέρας-εμπόδιο στον Μολιέρο, ο παππούς στην Παπαδοπούλου.
Ανθρώπινες αδυναμίες: Φιλαργυρία, αλαζονεία, μισανθρωπία, φόβος, ανασφάλεια, ανάγκη για αγάπη.
Επίλογος
Ο Μένανδρος, ο Μολιέρος και η Δήμητρα Παπαδοπούλου μοιράζονται κοινή παράδοση και δείχνουν πώς η κωμωδία εξελίσσεται χωρίς να χάνει τον πυρήνα της, τους τρωτούς χαρακτήρες. Ο Μένανδρος εισάγει ψυχολογικό βάθος και ρεαλισμό. Παράλληλα, ο Μολιέρος χτίζει πάνω σε αυτή την κληρονομιά και στηλιτεύει την κοινωνία του 17ου αιώνα. Επιπλέον, η Παπαδοπούλου καταγράφει φόβους και αγωνίες της εποχής μας και δείχνει ότι ακόμη και στον 21ο αιώνα το γέλιο οδηγεί σε αυτογνωσία.
Τελικά, η κωμωδία κρατά καθαρή γραμμή. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα μάς βοηθά να δούμε τον εαυτό μας μέσα από τον άλλον. Συνεπώς, το τρίπτυχο Μένανδρος – Μολιέρος – Παπαδοπούλου φανερώνει τη διαχρονικότητά της.
Είμαι ο Ηλίας Τσαλίκης και ζω στην Προσοτσάνη Δράμας. Τα τελευταία χρόνια σπουδάζω στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, στο πρόγραμμα «Ελληνικός Πολιτισμός». Αγαπώ το θέατρο και παρακολουθώ παραστάσεις εδώ και δεκαέξι χρόνια. Παράλληλα, γράφω ποιήματα και στίχους για τραγούδια, ενώ κατά διαστήματα εργάζομαι ως βοηθητικός ηθοποιός σε ταινίες του Χόλιγουντ που γυρίζονται στην Ελλάδα. Στον ελεύθερο χρόνο μου απολαμβάνω ένα καλό βιβλίο και τη γυμναστική.
Σας ευχαριστώ θερμά για τον χρόνο που αφιερώνετε στην ανάγνωση των άρθρων μου.
