«Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών» ακούγαμε σε εποχές απείρου κάλλους και αλήστου μνήμης. Σήμερα μάς είναι απολύτως φυσικό η ταυτότητα του Έλληνα και της Ελληνίδας να συμπίπτει με την ταυτότητα του χριστιανού και της χριστιανής και μάλιστα του ορθόδοξου δόγματος και να έχει επικρατήσει η ελληνοχριστιανική παράδοση. Δεν ήταν, όμως, πάντα έτσι. Οι όροι Έλληνας και χριστιανός ήταν εκ διαμέτρου ασυμβίβαστοι και σε κάποιες περιπτώσεις ο ένας απέκλειε τον άλλον. Ήταν, ωστόσο, στο σχέδιο της Θείας Πρόνοιας να πραγματοποιηθεί ως θαυματουργική πράξη η ελληνοχριστιανική συνάντηση.
Αρχικά, ο όρος «Έλληνας» και «Ελληνίδα» δηλώνει τον έχοντα και την έχουσα ελληνική υπηκοότητα και αυτόν/ην που ανήκει στο ελληνικό έθνος. Φανερώνει, επίσης, και αυτόν/ην που έχει ανατραφεί αναπτύσσοντας την ελληνική εθνική συνείδηση και υιοθετώντας άδηλα την ελληνική κουλτούρα και παράδοση. Από την άλλη, ο όρος «χριστιανός» και «χριστιανή» δείχνει αυτόν/ην που μετέχει της χριστιανικής θρησκείας, λατρείας και παράδοσης και πιστεύει ως μεσσία του κόσμου τον Ιησού Χριστό ημών Κύριο. Για λόγους ιστορικής πληρότητας, οι χριστιανοί διαιρούνται σε τρία δόγματα, τους ορθόδοξους, τους καθολικούς και τους διαμαρτυρόμενους. Στην Ελλάδα ο εν λόγω όρος «μεταφράζεται» στη συνείδηση του κόσμου σχεδόν πάντα ως ορθόδοξος χριστιανός, αποκλείοντας τα άλλα δύο δόγματα. Το πώς και το πότε, όμως, αυτές οι δύο ταυτότητες κατέληξαν στο να γίνουν μια ενότητα, είναι μία ιστορική πραγματικότητα που αναδεικνύει τη δύναμη του ανθρώπου να δημιουργεί, έχοντας πνεύμα σταλμένο από τον Μεγαλοδύναμο, το ίδιο το ανοίκειο.
Με την οικουμενική αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου η ελληνική παιδεία και ο ελληνικός πολιτισμός ξεπερνά τα σύνορα της βαλκανικής χερσονήσου. Γίνεται γρήγορα γνωστός σε έθνη και πληθυσμούς όλης της οικουμένης και αποκτά μία παγκόσμια φήμη. Όποιος ήταν κοινωνός της ελληνικής πολιτιστικής παράδοσης, ήταν ταυτόχρονα πολιτισμένος, φωτισμένος και κάτοχος της γνώσης. Ακόμα και μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, ο ελληνικός πολιτισμός και τρόπος ζωής δεν ήταν δυνατό να σβηστεί και η δύναμή του ήταν τόσο ισχυρή που επηρέασε βαθιά και τους ίδιους τους κατακτητές. Η παρουσία της ελληνικής σκέψης δυνατή και η αστείρευτη πηγή πνευματικού πλούτου αιώνια. Παράλληλα, το ελπιδοφόρο μήνυμα της αγάπης, της αλληλεγγύης και της κοινωνικής πρόνοιας της νέας θρησκείας κέρδιζε συνεχώς έδαφος. Εκκινούσα από σημιτικό περιβάλλον, άνοιξε τα φτερά της στον κόσμο και διεκδικούσε εξ αρχής την κυρίαρχη θέση, αυτό, άλλωστε, είναι και η αιώνια επιταγή του Θεού. Η ραγδαία εξάπλωσή της σε άλλα περιβάλλοντα, άγνωστα μέχρι τότε, της έδωσε την ευκαιρία να έρθει για πρώτη φορά σε επαφή με τον ανταγωνιστή της, τον ελληνισμό.
Με το άνοιγμα της νέας θρησκείας στην οικουμένη και τη δημιουργία της πρώτης εκκλησίας κατέστη δυνατή η πρώτη επαφή του χριστιανισμού με τον ελληνισμό. Με τη σύζευξη αυτή, ο χριστιανισμός απέκτησε το πολιτιστικό του υπόβαθρο, τις ηθικές και πανανθρώπινες αξίες του ελληνισμού και αξιοποίησε με έναν ανεπανάληπτο τρόπο μία γλώσσα έξοχη, άκρως περιγραφική και ιδιαίτερα δημοφιλή στους πνευματικούς και όχι μόνο κύκλους, μία γλώσσα που ομιλούνταν από εκατομμύρια ανθρώπους, μία οικουμενική γλώσσα. Με αυτόν τον τρόπο θα ήταν ευκολότερη η διάδοσή του σε ξένα και απομακρυσμένα περιβάλλοντα. Κεντρικό ρόλο σε όλην αυτήν την πρώτη επαφή είχε αναμφισβήτητα ο Απόστολος Παύλος, ο οποίος χρησιμοποίησε ως θείο δώρο και εργαλείο την ελληνική γλώσσα για να μεταδώσει στα έθνη το μήνυμα του χριστιανισμού και, έτσι, ήταν αυτός που έθεσε τον θεμέλιο λίθο στην ελληνοχριστιανική συνάντηση. Ο δρόμος, όμως, από αυτό το χρονικό σημείο και έπειτα είναι μακρύς, ανηφορικός και δύσκολος .
Ο ελληνισμός είχε ήδη ένα βαρύ παρελθόν και μία μακρά πορεία στην ιστορία και αρχικά έδειχνε να μην μπορεί να συνυπάρξει με τον χριστιανισμό. Πολύ περισσότερο, ο ελληνισμός ήταν ο ίδιος μία θρησκεία με εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο και με έναν άλλο τρόπο έκφρασης της λατρείας. Οι οπαδοί του αντιστάθηκαν σθεναρά ώστε να αποτρέψουν την έλευση και την επικράτηση του χριστιανισμού. Δημιουργήθηκε ένα ισχυρό κίνημα με πολλή βία, διώξεις και νόμους κατά της νέας θρησκείας. Η ελληνοχριστιανική συνάντηση άρχισε να γίνεται συνάντηση δύο γιγάντων, αποκτώντας με τον πιο βίαιο τρόπο ισχυρούς τριγμούς και δείχνοντας ότι αυτοί οι δύο κόσμοι στην πραγματικότητα κινούνταν προς αντίθετες κατευθύνσεις. Ωστόσο, δεν έλειπαν και τα φωτεινά μονοπάτια που κράτησαν ζεστή αυτήν την ιδιότυπη ένωση. Πολλοί Έλληνες ή Εθνικοί, όπως ονομάστηκαν, λόγιοι στράφηκαν προς τον χριστιανισμό, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο σε μία πιο ουσιαστική προσέγγιση.
Για 300 χρόνια ο αγώνας ήταν ανελέητος, από τη μία σειρές διωγμών και μία πορεία προς τον θάνατο για τους πρώτους οπαδούς της χριστιανικής πίστης, από την άλλη οι χριστιανοί ανέχονταν όλα τα δεινά για την αιώνια αθανασία, αναμένοντας ή σε μία αναγνώριση της θυσίας τους ή σε μία ατέρμονη λήθη. Η αναγνώριση της θυσίας τους έγινε πραγματικότητα μόνο με την εμφάνιση του Μεγάλου-Αγίου Κωνσταντίνου και με το διάταγμα των Μεδιολάνων, το οποίο, αν και κήρυττε την ανεξιθρησκία σε όλη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, ξεκάθαρα ευνόησε τη χριστιανική θρησκεία και την ελεύθερη έκφρασή της. Από αυτό το σημείο και έπειτα, ο ελληνισμός και ο χριστιανισμός, εισέρχονται σε μία νέα εποχή ενότητας και ειλικρινούς συνύπαρξης. Ενώ, χρόνια αργότερα οι αυτοκράτορες Ιουστινιανός και Ηράκλειος ο Μέγας, ολοκλήρωσαν το έργο της ελληνοχριστιανικής συνάντησης. Βέβαια, με την αυγή της νεότερης εποχής και τη λατινική κατάκτηση του 1204 παγιώθηκε απόλυτα η ταύτιση του Έλληνα και του χριστιανού, του ελληνισμού και της χριστιανικής πίστης.
Βιβλιογραφία
Καραχάλιας, Σ., Μπράτη, Π., Πασσάκος, Δ. & Φίλιας, Γ. (2005). Θρησκευτικά Γ΄ Γυμνασίου. Θέματα από την ιστορία της Εκκλησίας. ΟΕΔΒ: Αθήνα.
Γριζοπούλου, Ο. & Υφαντής, Π. (2017). Θρησκευτικά Γ΄ Γυμνασίου. Η θρησκεία στη ζωή, στην ιστορία και στον πολιτισμό. ΙΤΥΕ: Αθήνα.
Δημητρούκας, Ι. & Ιωάννου, Θ. (2025). Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία: Β’ Γυμνασίου. ΙΤΥΕ: Αθήνα.
