Ελλάδα 1967, έχουν περάσει 23 χρόνια από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, 18 χρόνια από το τέλος του εμφυλίου πολέμου, ενός πόλεμου που αντικατόπτριζε τον διεθνή ψυχρό πόλεμο και την πάλη ενάντια στον κομμουνισμό, και 3 χρόνια από τη στέψη του τελευταίου βασιλιά των Ελλήνων, Κωνσταντίνου Β’. Όλα δείχνουν φαινομενικά να είναι ήρεμα, οι πολιτικές κρίσεις να έχουν ίσως καταλαγιάσει και οι Έλληνες και οι Ελληνίδες να είναι έτοιμοι να υποδεχτούν τη δεκαετία του 1970 με την ελπίδα ενός καλύτερου και δημοκρατικότερου μέλλοντος. Υπήρχαν, όμως, ακόμα ανοικτά μέτωπα και ανοικτές πληγές από το πρόσφατο παρελθόν και το σημαντικότερο ήταν ότι δεν είχαν επουλωθεί στο ελάχιστο. Ζητήματα άλυτα με την κομμουνιστική παράταξη και μία επιθυμία να λυθούν με έναν απόλυτο και αντιδημοκρατικό τρόπο. Όλο αυτό το ιδιαίτερο περιβάλλον έγινε το στέρεο έδαφος για να αναδειχθεί μία ομάδα στρατιωτικών οι οποίοι ευαγγελίζονταν ως μεσσίες ότι είχαν τη λύση για όλα τα προβλήματα της χώρας. Δεν περιορίστηκαν, βέβαια, μόνο στην ανατροπή του ανίκανου για τους ίδιους καθεστώτος, αλλά φρόντισαν να το επενδύσουν με νομική επικύρωση μέσω δύο συνταγμάτων, του 1967 και του 1973.
Το προεόρτια 1965-1967
Με την αυγή της δεκαετίας του ’60 η πολιτική κρίση άρχισε να μεγεθύνεται, με αποκορύφωμα την αντισυνταγματική ανατροπή της κυβέρνησης και την παραίτηση του Γεωργίου Παπανδρέου ως πρωθυπουργού το 1965 μετά από την παρέμβαση του βασιλιά Κωνσταντίνου. Η ρήξη Κωνσταντίνου και Παπανδρέου ήταν το αποτέλεσμα της ανησυχίας και του έντονου φόβου του στέμματος ως προς τον έλεγχο του στρατού που ήταν ακόμα το μεγαλύτερο στήριγμα της δυναστείας. Έτσι, ο Κωνσταντίνος, παρακάμπτοντας την ίδια τη συνταγματική τάξη, αρνήθηκε στον πρωθυπουργό Παπανδρέου να αναλάβει το υπουργείο εθνικής αμύνης. Με αυτήν την αντισυνταγματική απόφαση ο βασιλιάς παραβίαζε τα άρθρα 31 και 78 του Συντάγματος του 1952.
Παράλληλα, ο βασιλιάς με τις κινήσεις του οδήγησε το κόμμα του Παπανδρέου, την Ένωση Κέντρου, σε διάλυση, ενώ πολλοί βουλευτές-στελέχη του εν λόγω κόμματος, ως πειθήνια όργανα του βασιλιά, έσπευσαν όχι μόνο να απομακρυνθούν από τον αρχηγό του, αλλά και να σχηματίσουν νέα κυβέρνηση, την κυβέρνηση των «αποστατών» όπως ονομάστηκαν. Αυτή τη φορά παραβιάστηκε μόνο το άρθρο 78 με την ανάθεση από τον βασιλιά σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτές που έλκονταν από την κατοχή υπουργικών χαρτοφυλακίων. Μετά από όλο αυτό το αντισυνταγματικό παραλήρημα, ο λαός αντέδρασε έντονα αποδοκιμάζοντας τις συγκεκριμένες βασιλικές τακτικές τον Ιούλιο του ίδιου έτους, το κίνημα έμεινε γνωστό ως Ιουλιανά. Η ανάληψη της εξουσίας από το κέντρο, η πολιτική που είχε αποφασίσει να ακολουθήσει ο Γεώργιος Παπανδρέου, πριν τη ρήξη με τον βασιλιά, επιθυμώντας να ενισχύσει ομάδες που μέχρι τότε ήταν στο περιθώριο, αλλά και η έντονη αντίδραση του λαού στα Ιουλιανά δημιούργησαν στις δεξιές φιλοβασιλικές παρατάξεις την εικόνα ότι το αντικομουνιστικό κράτος, που είχαν φτιάξει μετά τον εμφύλιο, άρχισε να καταρρέει. Στην πραγματικότητα, όμως, οι κινήσεις του βασιλιά και η επιλογή του να διορίζει κυβερνήσεις της αρεσκείας του οδήγησαν σε μία μοιραία εκτροπή από την κοινοβουλευτική τάξη και ετοίμασαν και το έδαφος για την επιβολή της δικτατορίας δύο χρόνια αργότερα, το 1967.
Το 1966 προς 1967, η Ελλάδα φάνηκε να ξεπερνά την πολιτική κρίση, καθώς με αφανείς διαβουλεύσεις οι αρχηγοί των δύο μεγαλύτερων κομμάτων, Ένωση Κέντρου και Ε.Ρ.Ε., είχαν την πρόθεση να συνεργαστούν για να αποφύγουν ανατροπή του κοινοβουλευτισμού. Ο Γεώργιος Παπανδρέου (Ένωση Κέντρου) και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, διάδοχος του Κωνσταντίνου Καραμανλή, (Ε.Ρ.Ε) αποφάσισαν από κοινού και μέσω της υπηρεσιακής κυβέρνησης του Ιωάννη Παρασκευόπουλου να προκηρυχθούν νέες εκλογές τον Μάιο του 1967, για να εξομαλυνθεί η πολιτική κατάσταση. Στις 29 Μαρτίου παραιτήθηκε η κυβέρνηση Παρασκευόπουλου και την ηγεσία ανέλαβε ο Κανελλόπουλος. Την ίδια ώρα, φιλομοναρχικοί ανώτεροι στρατιωτικοί σε συνεννόηση με τον βασιλιά Κωνσταντίνο ετοίμαζαν πραξικόπημα, με σκοπό τη διατήρηση του μετεμφυλιακού και αντικομμουνιστικού καθεστώτος. Παρόλο αυτά, την 21η Απριλίου 1967 μία άλλη ομάδα στρατιωτικών με επικεφαλείς τους συνταγματάρχες, Γεώργιο Παπαδόπουλο, Νικόλαο Μακαρέζο και Στυλιανό Παττακό, ανέτρεψαν το κοινοβουλευτικό σύστημα και τη δημοκρατία.
Το νομικό επιστέγασμα της επτάχρονης δικτατορίας 1967 -1974
Με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου η Ελλάδα εισέρχεται σε μία σκοτεινή φάση στην οποία κυριαρχεί η ασυδοσία των κυβερνώντων, η άκρατη λογοκρισία και ένας αφανής πόλεμος ιδεολογιών. Αυτό που ξεχωρίζει το εν λόγω πραξικόπημα από τα παρελθόντα, είναι ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση οι κυβερνώντες, ανώτατοι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού, φρόντισαν να δημιουργήσουν ένα κατ΄επίφαση νομικό πλαίσιο, για να επικυρώσουν την κυριαρχία τους. Με την έκρηξη της «επανάστασης» εκδόθηκαν πολύ γρήγορα βασιλικά διατάγματα μέσω των οποίων ήταν δυνατό να σχηματιστεί κυβέρνηση από άτομα που υπηρετούσαν στις ένοπλες δυνάμεις και τη δικαιοσύνη, αφού η χώρα με βάση το άρθρο 91 του συντάγματος του 1952 μπήκε σε κατάσταση πολιορκίας. Με την εφαρμογή της παρούσας διάταξης αναστέλλονταν διατάξεις και σχετικές με τα ανθρώπινα δικαιώματα των πολιτών και διατάξεις σχετικές με την σύνταξη της πολιτείας (συγκεκριμένα αναστέλλονταν οι 5, 6, 8, 10, 11, 12, 14, 20, 95, 97). Ακόμα, δινόταν η δυνατότητα για τη σύσταση «εξαιρετικών» (όχι τακτικών) δικαστηρίων και στρατοδικείων. Στις 5 Ιουνίου 1967 η νέα κυβέρνηση εξέδωσε και την πρώτη (Α’) Συντακτική Πράξη η οποία όριζε ότι η συντακτική εξουσία θα ασκηθεί από την κυβέρνηση. Εν συνεχεία, η κυβέρνηση των στρατιωτικών βασιζόμενη σε αυτήν την πρώτη πράξη είχε την πρόθεση να εκδώσει και άλλες πράξεις στο μέλλον και το σημαντικότερο να καταρτίσει νέο σύνταγμα που θα υπέβαλε μάλιστα προς έγκριση από τον λαό μέσω δημοψηφίσματος.
Το αξιοσημείωτο ήταν ότι η νέα κυβέρνηση των συνταγματαρχών δεν είχε καμία πρόθεση να καταργήσει το θεσμό της βασιλείας άμεσα. Αυτό που έκανε και έμμεσα εμπόδιζε στην πράξη να ασκηθεί η βασιλική εξουσία ήταν να διορίσει έναν αντιβασιλέα, ώστε αυτός να έχει τον πραγματικό έλεγχο. Μετά και την αποχώρηση του βασιλιά Κωνσταντίνου τον Δεκέμβριο του 1967, ύστερα από την αποτυχημένη του προσπάθεια να ανατρέψει τους δυνάστες, το έργο του αντιβασιλέα ήταν εύκολο έχοντας τον απόλυτο έλεγχο.
Τη διετία 1967-1968 η νομοθετική εξουσία ασκούνταν από τον αντιβασιλέα και την νέα κυβέρνηση, ενώ η διακυβέρνηση της χώρας γινόταν μόνο μέσω της έκδοσης αναγκαστικών νόμων, δεδομένου ότι η Ελλάδα συνέχισε να είναι σε κατάσταση πολιορκίας. Το φθινόπωρο του 1968, σχεδόν ενάμιση χρόνο στην εξουσία, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ένα σχέδιο συντάγματος το οποίο υπέβαλε προς έγκριση από τον ελληνικό λαό με δημοψήφισμα. Το (νόθο) αποτέλεσμα ήταν παροιμιώδες, το 92% ψήφισε υπέρ αυτού του συντάγματος του 1968. Με βάση αυτό το σύνταγμα:
- διατηρούνταν το πολίτευμα της βασιλευόμενης δημοκρατίας
- διαχωρίζονταν οι έννοιες του έθνους και του λαού
- ρυθμιζόταν απόλυτα και περιοριστικά ο ρόλος του βασιλέα ως προς τον διορισμό της κυβέρνησης
- ενισχυόταν σε μεγάλο βαθμό η σημασία των ενόπλων δυνάμεων
- αφιερωνόταν για πρώτη φορά κεφάλαιο για τις ένοπλες δυνάμεις
- ενισχύθηκε σημαντικά η διάταξη για την κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας
- απαγορευόταν ο σχηματισμός κομμάτων που στρέφονταν ενάντια στο υπάρχον πολίτευμα, στην ασφάλεια και ακεραιότητα της χώρας, αλλά και στη διατάραξη του κοινωνικού καθεστώτος, καθώς και ο σχηματισμός ένωσης προσώπων που είχε αυτά τα χαρακτηριστικά
- απαγορευόταν η απεργία των εργαζομένων για πολιτικούς λόγους και λόγους άσχετους με τα συμφέροντά τους (αφήνοντας την ευκαιρία βάσει αυτής της διάταξης να χαρακτηρίζεται από τις αστυνομικές αρχές μία απεργία ως πολιτική και να διαλύεται)
- προστέθηκε νέα διάταξη που επέτρεπε τον περιορισμό των ατομικών δικαιωμάτων, όταν αυτά στρέφονταν ενάντια στο υπάρχον πολίτευμα, στην ασφάλεια και ακεραιότητα της χώρας, αλλά και στη διατάραξη του κοινωνικού καθεστώτος,
- προβλεπόταν η σύσταση τριών «εξουσιών» με ευρύτατες αρμοδιότητες, του Συνταγματικού Δικαστηρίου (είχε το δικαίωμα να διαλύει κόμματα που στρέφονταν στα ανωτέρω, περιόριζε τα ατομικά δικαιώματα που στρέφονταν στα ανωτέρω), του Συμβουλίου του Έθνους (γνωμοδοτούσε για τον διορισμό του πρωθυπουργού και έπαυε την κυβέρνηση) και του Στρατού (περιβαλλόταν με έκτακτες εξουσίες, εν απουσία κυβέρνησης και βασιλέα, δηλαδή όταν επιβαλλόταν στρατιωτικός νόμος, προβληματικό ότι υπήρχε μόνο όρκος πίστης υπέρ της πατρίδος και όχι του συντάγματος και ότι υπηρετούσε μόνο το έθνος και όχι τον λαό)
- δινόταν η ευκαιρία μέσω του άρθρου 138 να αναστέλλεται η ισχύς σειράς διατάξεων των ατομικών δικαιωμάτων, της σύστασης πολιτικών κομμάτων και της διεξαγωγής των βουλευτικών εκλογών
- δινόταν πάλι η ευκαιρία με βάση το άρθρο 136 να εκδίδονται από τον αντιβασιλέα μετά από πρόταση του υπουργικού συμβουλίου νομοθετικά διατάγματα εν αναμονή της σύγκλησης νέας βουλής στις περιπτώσεις που έχει διαλυθεί η προηγούμενη
Οι νέες διατάξεις του συντάγματος του 1968 το κατέστησαν στην πραγματικότητα ένα προσχηματικό και ψευδές δημοκρατικό σύνταγμα που σε καμία περίπτωση δεν έχει θέση στη συνταγματική ιστορία της Ελλάδας.
Τον Ιούνιο του 1973, 6 χρόνια αργότερα, μετά από μία αποτυχημένη επανάσταση του πολεμικού ναυτικού εναντίον της δικτατορίας, οι κυβερνώντες προχώρησαν στην πρόταση νέου συντάγματος, καταργώντας τη βασιλεία και εγκαθιδρύοντας το πολίτευμα της προεδρικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Και αυτό το δεύτερο σύνταγμα επικυρώθηκε μέσω ενός δημοψηφίσματος με αρκετά μεγάλο ποσοστό, της τάξης του 77%, να ψηφίζει υπέρ, ενώ για μία ακόμα φορά το αποτέλεσμα προέκυψε από νοθεία. Με το εν λόγω σύνταγμα προβλεπόταν η άμεση εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας με επταετή θητεία. Η ισχύς, ωστόσο, αυτού του συντάγματος ήταν εξαιρετικά βραχύβια. Ένα δεύτερο και σκληρότερο πραξικόπημα που επιβλήθηκε, μετά από την τραγική νύχτα της 17ης Νοεμβρίου, με επικεφαλή τον Δημήτριο Ιωαννίδη έθεσε τέρμα στα παρασυντάγματα και τον επιφανειακό κοινοβουλευτισμό της δικτατορίας των τριών συνταγματαρχών με ταυτόχρονη απαξίωση της ελληνικής πολιτείας και κοινωνίας.
Βιβλιογραφία
Δερτιλής, Γ. (2018). Ιστορία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας 1750-2015. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Ηράκλειο.
Εκδοτική Αθηνών. (2000). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδοτική Αθηνών: Αθήνα.
Κωστής, Κ. (2016). «Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας» Η διαμόρφωση του νεοελληνικού κράτους 18ος-21ος αιώνας. Εκδόσεις Πατάκη: Αθήνα.
Μανιτάκης, Α. (1970). Το «σύνταγμα» του 1968.
Χρυσόγονος, Κ. (2014). Συνταγματικό Δίκαιο. Εκδόσεις Σάκουλλας: Αθήνα-Θεσσαλονίκη.
