Η ανάγκη για υποστήριξη είναι βαθιά ανθρώπινη. Κανείς δεν μπορεί να σταθεί μόνος σε όλες τις δυσκολίες, και η ύπαρξη ανθρώπων που μας νοιάζονται λειτουργεί σαν άγκυρα στη συναισθηματική μας ισορροπία. Ωστόσο, υπάρχουν στιγμές που, ενώ χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ μια λέξη, μια αγκαλιά ή μια παρουσία, οι άλλοι απομακρύνονται. Αυτή η εμπειρία —το να νιώθουμε ότι μας γυρίζουν την πλάτη όταν το έχουμε ανάγκη— δεν είναι απλώς μια απογοήτευση· είναι ένα ψυχικό σοκ που μπορεί να επηρεάσει τη σκέψη, την αυτοεικόνα και την εμπιστοσύνη μας στους ανθρώπους.

Το συναισθηματικό βάρος της απουσίας

Όταν ένας άνθρωπος βιώνει ψυχολογική πίεση, το εσωτερικό του σύστημα συναγερμού ενεργοποιείται. Τα συναισθήματα γίνονται πιο έντονα, οι φόβοι μεγαλώνουν, και η ανάγκη για συναισθηματική αγκύρωση δυναμώνει. Σε αυτές τις στιγμές, η απουσία των άλλων δεν βιώνεται ως απλή έλλειψη ενδιαφέροντος αλλά ως εγκατάλειψη.

Ο εγκέφαλος ερμηνεύει αυτή την απουσία σαν απειλή. Το άτομο μπορεί να νιώσει ότι δεν έχει αξία, ότι δεν είναι αρκετά σημαντικό ώστε να νοιαστούν οι άλλοι. Η αυτοεκτίμηση μειώνεται, ενώ η εσωτερική φωνή γίνεται πιο σκληρή:
«Αν με αγαπούσαν, θα ήταν εδώ.»
«Μήπως ζητάω πολλά;»
«Τελικά είμαι μόνος μου.»

Η μοναξιά που δημιουργείται δεν προέρχεται μόνο από την εξωτερική απομάκρυνση των άλλων, αλλά και από μια εσωτερική αποκοπή από τον ίδιο μας τον εαυτό.

Γιατί οι άλλοι απομακρύνονται; Μια δύσκολη αλήθεια

Η απομάκρυνση των ανθρώπων δεν σημαίνει πάντα αδιαφορία. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι:

• Δεν ξέρουν πώς να βοηθήσουν και φοβούνται μήπως κάνουν λάθος.

• Έχουν περιορισμένη ψυχική αντοχή, ειδικά αν και οι ίδιοι περνούν δυσκολίες.

• Αποφεύγουν τη συναισθηματική ένταση, γιατί τους φέρνει αντιμέτωπους με δικά τους άλυτα θέματα.

• Δεν κατανοούν το βάρος της κατάστασης, επειδή δεν την έχουν ζήσει.

Παρότι αυτοί οι λόγοι εξηγούν, δεν παρηγορούν. Το άτομο εξακολουθεί να νιώθει προδομένο, μόνο, και συχνά θυμωμένο. Ωστόσο, η κατανόηση του «γιατί» μάς βοηθά να πάψουμε να ρίχνουμε όλο το βάρος στον εαυτό μας.

Το ψυχολογικό αποτέλεσμα: από τη σύγχυση στην απομόνωση

Η απουσία στήριξης σε κρίσιμες στιγμές μπορεί να οδηγήσει σε:

• Εσωστρέφεια και απόσυρση: το άτομο αποφεύγει να μιλήσει ξανά για όσα νιώθει.

• Δυσκολία εμπιστοσύνης: φοβάται ότι θα ξαναπληγωθεί.

• Συναισθήματα θυμού ή ντροπής: νιώθει είτε αδικημένο είτε «ενοχλητικό».

• Αίσθηση ότι δεν τον βλέπουν πραγματικά: αναπτύσσει την πεποίθηση πως κανείς δεν μπορεί να τον καταλάβει.

Όταν η ψυχολογική πίεση συνδυάζεται με την αίσθηση απόρριψης, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που μπορεί να οδηγήσει σε βαθύτερη συναισθηματική εξάντληση.

Πώς βρίσκουμε δύναμη όταν οι άλλοι δεν είναι εκεί

Παρότι η απουσία των άλλων πληγώνει, το άτομο μπορεί να αναπτύξει στρατηγικές για να σταθεί και πάλι στα πόδια του:

1. Αναγνώριση του συναισθήματος

Το πρώτο βήμα είναι να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να αισθανθεί. Η λύπη, ο θυμός και η απογοήτευση είναι φυσιολογικές αντιδράσεις και δείχνουν ότι κάτι μας πλήγωσε. Όταν αναγνωρίζουμε αυτά τα συναισθήματα, σταματούν να μας κυβερνούν.

2. Αναζήτηση στήριξης από άλλες πηγές

Κάποιοι άνθρωποι δεν θα σταθούν δίπλα μας. Άλλοι όμως θα το κάνουν. Μπορούμε να αναζητήσουμε στήριξη από φίλους, μέλη της οικογένειας, ομάδες, ακόμα και ειδικούς. Η υποστήριξη δεν χρειάζεται να έρθει απαραίτητα από εκεί που την περιμέναμε.

3. Θέσπιση ορίων

Η εμπειρία της εγκατάλειψης συχνά μας διδάσκει ποιους ανθρώπους μπορούμε να κρατήσουμε στη ζωή μας και πώς να προστατεύουμε την ψυχολογική μας ενέργεια.

4. Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης

Μαθαίνουμε να στηριζόμαστε περισσότερο στον εαυτό μας και λιγότερο στην επιβεβαίωση των άλλων. Η αυτοαποδοχή λειτουργεί σαν εσωτερικό «αντίβαρο» απέναντι στην εξωτερική απόρριψη.

5. Καλλιέργεια ανθεκτικότητας

Οι άνθρωποι αναπτύσσουν ανθεκτικότητα μέσα από δυσκολίες. Η εμπειρία της μη υποστήριξης, όσο οδυνηρή κι αν είναι, συχνά δυναμώνει τα όριά μας και μας βοηθά να χτίσουμε πιο σταθερή αυτοπεποίθηση.

Επίλογος

Το να νιώθει κάποιος ότι οι άλλοι του γυρνούν την πλάτη σε μια στιγμή ανάγκης αποτελεί μία από τις πιο επώδυνες ανθρώπινες εμπειρίες. Δεν σημαίνει όμως ότι είναι αδύναμος ή λιγότερο άξιος αγάπης. Αντίθετα, η ανάγκη για στήριξη είναι σημάδι ανθρωπιάς.

Η ψυχολογική πίεση που προκαλεί η εγκατάλειψη μπορεί να γίνει σημείο καμπής:
ένα σημείο όπου ο άνθρωπος ξαναβρίσκει τη φωνή του, επαναπροσδιορίζει τις σχέσεις του και μαθαίνει να στηρίζεται περισσότερο στον εαυτό του και σε ανθρώπους που μπορούν πραγματικά να ανταποκριθούν.

Βιβλιογραφία

Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). The Need to Belong: Desire for Interpersonal Attachments as a Fundamental Human Motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497–529.

Cacioppo, J. T., & Patrick, W. (2008). Loneliness: Human Nature and the Need for Social Connection. New York: W. W. Norton & Company.

Eisenberger, N. I., & Lieberman, M. D. (2005). Why rejection hurts: The neuroscience of social exclusion. Trends in Cognitive Sciences, 9(3), 119–121.

Gilbert, P. (2014). The Compassionate Mind. London: Constable & Robinson.

Hawkley, L. C., & Cacioppo, J. T. (2010). Loneliness matters: A theoretical and empirical review of consequences and mechanisms. Annals of Behavioral Medicine, 40, 218–227.

Kross, E., Berman, M. G., et al. (2011). Social rejection shares somatosensory representations with physical pain. Proceedings of the National Academy of Sciences, 108(15), 6270–6275.

Neff, K. (2011). Self-Compassion: The Proven Power of Being Kind to Yourself. New York: William Morrow.

Williams, K. D. (2007). Ostracism. Annual Review of Psychology, 58, 425–452.